دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی

توضیحات اجمالی

مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی مؤسسه‌ای علمی ـ پژوهشی است که در اسفند ماه 1362 به منظور تدوین و انتشار دانشنامه‌های عمومی و تخصصی و کتب مرجع در ابعاد مختلف معارف بشری به ویژه فرهنگ و تمدّن اسلامی و ایرانی در تهران بنیاد نهاده شد. سید کاظم موسوی بجنوردی، بنیان ‌گذار این مرکز با دعوت از شماری از برجسته‌ ترین دانشمندان و محققان ایرانی هسته اولیه این سازمان علمی را تاسیس نمود و به عنوان نخستین گام تألیف دائرةالمعارف بزرگ اسلامی را از اواسط سال 1363 به اجرا در آورد. سیاستگذاری های کلی مقالات و فعالیت‌های پیرامونی این مجموعه بزرگ را شورای عالی علمی مرکز که متشکل از 46 نفر از مدیران بخش‌ها و مشاوران علمی و ویراستاران ارشد این مجموعه می باشند را بر عهده دارند.
مدخل هایی که برای دائره المعارف بزرگ اسلامی که تا کنون (1393) 21 جلد از آن به چاپ رسیده پیش‌بینی شده، کلیۀ زمینه‌های خرد و کلان فرهنگ و تمدن اسلامی و شیعی، مانند قرآن ‌شناسی، فقه، حدیث، تاریخ سیاسی و اجتماعی، جغرافیای تاریخی و انسانی، اسلام و فرقه‌های اسلامی اعم از فرق مذهبی و مکاتب کلامی، فلسفه و عرفان، زبان و ادبیات سرزمین‌های اسلامی، تاریخ علوم ریاضی و طبیعی، هنر و معماری در سرزمین‌های اسلامی، مردم‌شناسی، و نیز جنبه‌های فرهنگ بومی و محلی اقوام مسلمان را در بر می‌گیرد.
در حال حاضر حدود 300 نفر از محققین و دانشنمندان اسلامی در نگارش و جمع آوری مدخل‌های این دائره المعارف مشغول به فعالیت می باشند. عبدالحسین آذرنگ، آذرتاش آذر نوش، غلامحسین ابراهیمی دینانی، علی بلوکباشی، علی بهرامیان، احمد پاکتچی، فرهاد دفتری، عباس سعیدی، محمد مجتهد شبستری، مصطفی محقق داماد، فاطمه و احمد مسجد جامعی، مهدی مطیع، مهروش فرهنگ، سید کاظم موسوی بجنوردی، علی اکبر ولایتی و … نام برخی از این محقیقن می باشد.
تاکنون هفت جلد از ترجمۀ عربی این بیست و یک جلد منتشر شده است. همچنین دانشنامه اسلامیکا جلد اول از متن انگلیسی دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ تهران، است که ترجمه و تدوین آن از سال ۱۳۸۲ هجری شمسی (۲۰۰۳ میلادی) به دنبال مذاکرات طولانی و توافق و قراردادی میان مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و موسسه مطالعات اسماعیلی لندن آغاز شد. انتشارات بریل در لندن تا کنون ترجمه انگلیسی چهار مجلد از این دائرةالمعارف را تحت نظارت ویلفرد مادلونگ و فرهاد دفتری چاپ کرده‌است. به گواهی انتشارات بریل -که سابقه‌ای ۳۰۰ ساله در انتشار کتب و معارف در اروپا دارد- «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی یکی از جامع‌ترین منابع شناخت اسلام و دنیای مسلمانان است. مشخصات 21 جلد در جدول ذیل آمده است:

 

جلد حرف سال نشر تعداد صفحه
1 آب  آل داوود 1367 714
2 آل رشید  ابن ارزق 1368 738
3 ابن ارزق  ابن سیرین 1369 743
4 ابن سینا  ابن مسیر 1370 721
5 ابن میمون  ابوالعز قلانسی 1372 744
6 ابوعّزه- احمد بن عبدالملک 1373 751
7 احمدبن علویّه  اربک خان 1375 751
8 ازبکستان – اشبیلیه 1377 762
9 اشتب – البیره 1379 762
10 البیری- بابا طاهر 1380 764
11 بابا فرج تبریزی – برماوی 1381 766
12 برمکیان – بوسنوی 1383 756
13 بوسنه سرای- پوریای ولی 1383 754
14 پوشاک – تُرَبه 1385 760
15 تربیت  تفسیر نعمانی 1387 760
16 تفلیس  ثابت بن قرّه 1387 760
17 ثابت بن محمد جرجانی – جزء 1388 780
18 جُزء لایَتَجزّی  جوینی (ابراهیم) 1389 777
19 جوینی، ابوالمظفر – حافظ 1390 775
20 حافظ ابراهیم – امام حسین 1392 722
21 حسین.طه – خانقاه 1393 743

بررسی تطبیقی

با توجه به توضیحات بالا روشن شد که دائره‌المعارف بزرگ اسلامی یکی از منابع غیرقابل‌چشم‌پوشی برای کسانی است که قصد دارند تا مطالبی در حوزه‌ی مداخل دائره‌المعارف بزرگ بنگارند. دانشنامه اهل‌بیت (ع) نیز از این موضوع مستثنا نبوده و لذا نویسندگان مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) از مداخل همنام و یا مشابه در دائره‌المعارف بزرگ و دیگر آثار دانشنامه‌ای و دائره‌المعارفی به‌عنوان یکی از پیشینه‌های تحقیقی ارزشمند در نگارش مدخل خود بهره خواهند برد. اما نگارش مداخلی مشابه دانشنامه در دائره‌المعارف بزرگ و دیگر آثاری از این دست، ما را از تهیه دانشنامه اهل‌بیت (ع) بی‌نیاز نخواهد کرد و صرف‌نظر از اختلافات نگرشی در چگونگی تهیه مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع)، باید به این نکته توجه داشت که بسیاری از مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) در دائره‌المعارف بزرگ وجود نداشته و یا مجلدات مربوط به این مداخل به مرحله‌ی نشر نرسیده است.
لذا در این مقال بر آنیم تا با بررسی تطبیقی دانشنامه اهل‌بیت (ع) با دائره‌المعارف بزرگ، تفاوت‌ها و تشابه‌های موجود را نمایان سازیم. چنان‌که در این جدول در ابتدا مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) به ترتیب حروف الفبا ذکر شده و سپس در صورت وجود مدخلی همنام و یا مشابه در دائره‌المعارف بزرگ، همراه با ذکر جلد و صفحه درج گردیده است. علاوه بر این به‌منظور دستیابی راحت‌تر به مداخل دائره‌المعارف بزرگ، آدرس اینترنتی و اصل مقاله نیز در دسترس قرار گرفته است. همچنان‌که در صورت عدم وجود مدخل دانشنامه در دائره‌المعارف بزرگ این موضوع با تیره کردن آن بخش از جدول نشان داده شده و خطوط قرمزرنگ نیز نشان‌دهنده آن است که این نام در دائره‌المعارف بزرگ وجود دارد اما به مجلداتی ارجاع داده که هنوز منتشر نشده است.

 

ردیف مدخل نویسنده آدرس کتابی آدرس اینترنتی توضیحات دریافت مقاله
1 حضرت محمد بن عبدالله (ص) جلد 6 صفحه 176

جلد 14 صفحه 99

ذیل واژه «ابوالقاسم» و «پیامبر اکرم» ارجاع داده است به: «محمد بن عبدالله»
2 امام علی بن ابی‌طالب (ع) موجود نیست
3 حضرت زهرا (س) موجود نیست
4 امام حسن (ع) احمد پاکتچی، فرامرز حاج منوچهری، مسعود تاره، عبدالله مسعودی آرانی جلد 20 صفحه 532 تا 565 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/6304

 

دریافت فایل
5 امام حسین (ع) علی بلوکباشی، یدالله غلامی، علی بهرامیان، احمد پاکتچی، فرامرز حاج منوچهری، عبدالله مسعودی آرانی جلد 20 صفحه 664 تا 715 www.cgie.org.ir/fapublication/entryview/6365/ دریافت فایل
6 امام علی بن حسین(ع) موجود نیست
7 امام محمدباقر(ع)  – جلد 11 صفحه 223 ذیل واژه «باقر» ارجاع داده است به: «محمد باقر ع. امام»
8 امام جعفر صادق(ع) احمد پاکتچی جلد 18 صفحه 180 تا 222 www.cgie.org.ir/fa دریافت فایل
9 امام موسی بن جعفر(ع) موجود نیست
10 امام علی بن موسی‌الرضا(ع) موجود نیست
11 امام محمد بن علی(ع) جلد 10 صفحه 153 ذیل واژه «جواد» ارجاع داده است به: «محمد تقی ع امام»
12 امام علی بن محمد(ع) موجود نیست
13 امام حسن بن علی(ع) احمد پاکتچی جلد 17 صفحه 617 تا 634 www.cgie.org.ir/fapublication/entryview/6359 دریافت فایل
14 امام محمد بن حسن(ع) جلد 10 صفحه 153 ذیل واژه «امام زمان» ارجاع داده است به: «مهدی ع امام»
15 ابان بن تغلب علی اکبر ضیائی جلد 2 صفحه 344 تا 346 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/1099

دریافت فایل
16 ابان بن عثمان بجلی محمد کاظم موسوی بجنوردی جلد 2 صفحه 349 تا 350 www.cgie.org.ir/fapublication/entryview/1096
17 ابتلا > امتحان موجود نیست
18 ابراهیم(ع) صادق سجادی جلد 2 صفحه 497 تا 507 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/1244

ذیل واژه: ابراهیم خلیل الله
19 ابراهیم بن ابی‌البلاد موجود نیست
20 ابراهیم بن ابی‌محمود  – موجود نیست
21 ابراهیم بن عبداللّه صادق سجادی جلد 2 صفحه 446 تا 449 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/1159

22 ابراهیم بن موسی بن جعفر‌(ع)/ فرزندان امام کاظم(ع) علی رفیعی علامرودشتی جلد 2 صفحه 455 تا 456 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/1165

23 ابراهیم بن هاشم قمی موجود نیست
24 ابلیس آذرتاش آذرنوش، فتح الله مجتبایی، عباس زریاب خویی، سید جعفر سجادی جلد 2 صفحه 592 تا 605 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/1289

25 ابن افطس (حسین بن حسن بن علی بن حسین بن علی(ع)) یوسف رحیم لو  جلد 3 صفحه 633 تا 635 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/8059

واژه «ابن افطس» به «بنی افطس» ارجاع داده شده و در آنجا مطالب آمده است.
26 ابن الرضا(ع) جلد 12 موجود نیست
27 ابن رسول‌اللّه(ص)  – موجود نیست
28 ابن طباطبا (محمد بن ابراهیم بن اسماعیل بن حسن) حسن یوسفی اشکوری صفحه 56 تا 68 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/973

واژه «ابن طباطبا» به «آل طباطبا» ارجاع داده شده و در آنجا مطالب آمده است.
29 ابن قبه رازی ناصر گذشته جلد 4 صفحه 446 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/2725

30 ابوالاسود دئلی آذرتاش آذرنوش جلد 2 صفحه 179 تا 192 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5144

31 ابوالجارود (زیاد بن منذر) علی بهرامیان جلد 4 صفحه 289 تا 291 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5347

32 ابوالخطاب (محمد بن ابی‌زینب) حسن انصاری جلد 5 صفحه 432 تا 436 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5494

33 ابوالسرایا/ رهبر قیام علویان در زمان امام رضا(ع) علی بهرامیان جلد 5 صفحه 512 تا 515 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5628

34 ابوالطفیل (عامر بن واثله) ابوالحسن دیانت جلد 5 صفحه 649 تا 650 http://www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5739

ذیل واژه «ابوطفیل» توضیحات آمده است.
35 ابو‌ایوب انصاری محمد انصاری جلد 5 صفحه 194 تا 196 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5142

36 ابو‌بصیر مرادی (لیث بن بختری مرادی) احمد پاکتچی جلد 5 صفحه 213 تا 216 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5203

37 ابوتراب موجود نیست
38 ابوحمزه ثمالی بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث جلد 5 صفحه 377

جلد 1 صفحه 551

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/545

واژه ابو حمزه ثمالی به « آل ابي صفيه» ارجاع داده و در آنجا مطالب آمده است.
39 ابوخالد کابلی مریم صادقی جلد 5 صفحه 425 تا 475 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5483

40 ابوذر ناصر گذشته جلد 5 صفحه 475 تا 480 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5512

41 ابورافع کاظم موسوی بجنوردی جلد 2 صفحه 403

جلد 5 صفحه 484 تا 549

جلد 1 صفحه 548

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/515

واژه «ابراهیم ابورافع » و واژه «ابورافع» به«آل ابی رافع» ارجاع داده و در آنجا مطالب آمده است.
42 ابوسهل نوبختی حسن انصاری و عباس زریاب خویی جلد 5 صفحه 579 تا 584

جلد 2 صفحه 177 تا 178

www.cgie.org.ir/fa/

publication/entryview/5687

و

www.cgie.org.ir/fa/

publication/entryview/1006

همچنین واژه «ابوسهل بن نوبخت» به« آل نوبخت» ارجاع داده و آنجا مطالب آمده است.
43 ابوطالب عبدالکریم گلشنی جلد 5 صفحه 618 تا 620 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5713

44 اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات فرامرز حاج منوچهری جلد 20 صفحه 319 تا 323 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/6124

ذیل واژه «حر عاملی» توضیحاتی آمده است.
45 اثنا عشریه احمد پاکتچی جلد 6 صفحه 577

جلد 10 صفحه 158 تا 177

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/4697

ذیل واژه «اثنی عشری» و «اثنی عشریه» به واژه «امامیه» ارجاع داده و آنجا مطالب آمده است
46 اجتماع> جامعه موجود نیست
47 اجتهاد احمد پاکتچی، ابوالقاسم گرجی  جلد 6 صفحه 599 تا 610 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/3953/

48 احباط و تکفیر ناصر گذشته جلد 6 صفحه 639 تا 641 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/3964

49 احتجاج موجود نیست
50 الاحتجاج، طبرسی موجود نیست
51 احد > واحد موجود نیست
52 احرام عبدالامیر سلیم جلد 6 صفحه 655 تا 567 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/3979

53 احسان موجود نیست
54 احمد بن محمد بن ابی‌نصر بزنطی احمد پاکتچی جلد 12 صفحه 96 تا 97 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/7773

ذیل واژه « بزنطی» مطالب آمده است
55 احمد بن محمد بن خالد برقی حسین فرهنگ انصاری جلد 11 صفحه 741 تا 743 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/7613

ذیل واژه «برقی» مطالب آمده است
56 احمد بن محمد بن سعید (ابن‌عقده) احمد پاکتچی  جلد 7 صفحه 5

جلد 4 صفحه 318 تا 320

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/2380

ذیل واژه « ابن عقده»  مطالب آمده است.
57 احمد بن محمد بن سیاری موجود نیست
58 احمد بن محمد بن عیسی اشعری حسن انصاری جلد 7 صفحه 6 تا 8
59 احمد بن موسی بن جعفر‌(ع)/ فرزندان امام کاظم(ع) یدالله غلامی جلد 7 صفحه 9 تا 13 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/6880

60 احمد بن هلال عبرتایی موجود نیست
61 احیاء المیت بفضائل اهل البیت سیوطی موجود نیست
62 اختیار معرفة الرجال کشی موجود نیست
63 اختیار بامر بین امرین اصغر دادبه جلد 7 صفحه 173

جلد 17 صفحه 496 تا 528

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/2506

ذیل واژه «امر بین المرین» به واژه «جبر و اختیار» ارجاع داده شده و آنجا مطالب آمده است.
64 اخلاص جلد 7 صفحه 195 به واژه « مقامات و احوال» ارجاع داده شده است.
65 اخلاق غلامرضا اعوانی، احمد پاکتچی جلد 7 صفحه 201 تا 234 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/7706

66 اخلاق / علم غلامرضا اعوانی، احمد پاکتچی جلد 7 صفحه 201 تا 234 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/7706

67 ادارسه صادق سجادی جلد 7 صفحه 295

جلد 1 صفحه 561 تا 565

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/27471

ذیل واژه «ادارسه» به «آل ادریس» ارجاع داده شده و آنجا مطالب آمده است.
68 ادب محمد قاسم زاده جلد 7 صفحه 296 تا 317 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/8522

69 ادریس بن عبداللّه صادق سجادی جلد 7 صفحه 341

جلد 1 صفحه 561 تا 565

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/27471

ذیل «ادریس بن عبداللّه» به «آل ادریس» ارجاع داده شده و آنجا مطالب آمده است.
70 ادعیه اهل بیت موجود نیست
71 اذان عبدالامیر سلیم جلد 7 صفحه 385 تا 395 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/8674

72 اراده الهی محمدجواد انواری جلد 7 صفحه 409 تا 416 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/8694

73 اربعین بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث جلد 7 صفحه 430 تا 431 www.cgie.org.ir/fa/

publication/entryview/8683

74 ارتداد سيد مصطفی محقق‌ داماد جلد 7 صفحه 443 تا 444 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/8791

75 ارث/فقهی و تاریخی قاسم مهرعلیزاده جلد 7 صفحه 449 تا 462 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/8804

76 الارشاد موجود نیست
77 ازدواج جلد 8 صفحه 35 ذیل واژه «ازدواج» به واژه«نکاح» ارجاع داده شده است
78 الاستبصار بخش فقه، علوم قرآن و حدیث جلد 8 صفحه 160 تا 161 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9088/

79 استخاره عبدالامیر سلیم جلد 8 صفحه 168 تا 169 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9081

80 استدراج موجود نیست
81 استطاعت/ کلامی ناصر گذشته جلد 8 صفحه 192 تا 195 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9101/

82 استعاذه احمد بادکوبه هزاوه جلد 8 صفحه 195 تا 198 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9187

83 الاستغاثه موجود نیست
84 استغفار محمدجواد شمس جلد 8 صفحه 198 تا 200 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9186

85 استقامت > صبر موجود نیست
86 استهزاء > تمسخر موجود نیست
87 اسحاق بن موسی بن جعفر‌ (ع) فرزندان امام کاظم (ع) جواد نیستانی جلد 8 صفحه 228 تا 230 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9197

88 اسراف موجود نیست
89 اسلام/ کلامی و فقهی آذرتاش آذرنوش، صادق سجادی، عنایت الله رضا، فتح الله مجتبایی، مهدی محققف ، محمدعلی مولوی، علی اکبر دیانت، شرف الدین خراسانی، علی بهرامیان، احمد پاکتچی، مسعود جلالی مقدم، ابوالقاسم گرجی، یوسف رحیم لو,ناصر گذشته، عبدالامیر سلیم، فرامرز حاج منوچهری، سید حسین نصر، عبدالحسین زرین کوب  جلد 8 صفحه 395 تا 588 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/16782

90 اسم اعظم موجود نیست
91 اسم (الهی) > اسماء و صفات احمد پاکتچی، نجیب مایل هروی جلد 8 صفحه 613

جلد 8 صفحه 618 تا 628

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9468/

ذیل واژه « اسماء الله» به واژه « اسماء و صفات» ارجاع داده شده و آنجا مطالب آمده است.
92 اسماء بنت عمیس حسن یوسفی اشکوری جلد 8 صفحه 613 تا 614 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9460

93 اسماء حسنی فرهنگ مهروش جلد 8 صفحه 616

جلد 8 صفحه 723 تا 725

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/2609

ذیل واژه «الاسماء الحسنی» به واژه «جوشن کبیر» ارجاع داده شده است.اسماء و صفات
94 اسماء و صفات احمد پاکتچی، نجیب مایل هروی جلد 8 صفحه 618 تا 628 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9468/

95 اسماعیل (ع) عنایت الله رضا جلد 8 صفحه 628 تا 631 www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9466

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *