چکیده
در چارچوب دینی، انسان نه تنها از طریق عناصر مادی، بلكه از طریق كلام و نهایتاً از طریق خداوند با عالم طبیعت پیوند دارد. قرآن كریم طبیعت و عناصر آن را به عنوان آیات الهی معرفی می كند و از آن ها به عنوان ابزار و وسیله شناخت اصول اساسی دین اسلام استفاده می كند. مساله معاد، كه همان بازگشت به سوی حضرت حق است، عام و كلی بوده و یكی از سنن الهی است كه بر اصل كلی حاكم بر وجود مبتنی است، آنچه در اصطلاح فلسفه نظام عالم و قانون اسباب خوانده می شود در زبان دین سنت الهی نامیده می شود.
پژوهش حاضر بر این نكته تاكید دارد كه كلیت معاد به صورت یك نظام الهی بر طبیعت حاكم است، طبیعت بستر حركت معادی انسان به سمت كمال معنوی و محیط آماده شدن برای حضور در محضر الهی است، از این رو برای نظام حاكم بر عالم هستی، سه ساحت می توان قائل بود كه عبارتند از: نظام الهی، نظام طبیعت و نظام انسانی؛ نظام طبیعت در طول نظام الهی قرار گرفته است و تقدیر نظام انسانی نیز باید قرار گرفتن در طول اراده الهی باشد بر این اساس پنج نظام حركت، تعادل، تضاد، تكامل و تكوین در مورد ارتباط انسان با طبیعت از منظر معادشناسی معرفی شده و مورد بررسی قرار گرفته است.