شخصیت حلاج

چکیده:
با همه کوشش‌هایى که براى شناخت حلاّج به وسیله خاورشناسان و دیگر محققان به عمل آمده، هنوز هم سیماى حقیقى او، از بسیارى جهات، در هاله‏ اى از ابهام مانده است، به طورى که اگر اختلاف نظرات را در باره او بیش از تفاوت آراء در باره هر عارف دیگر بدانیم، هیچ مبالغه نکرده‏ ایم.
اشکال در شناخت حلاّج ناشى از آن است که حلاّج مجذوبى سالک بوده که غلبات عشق و جلوه‌‏هاى الهى، افقهایى تازه از عالم معرفت به روى او گشوده، و او را در عالمى سیر داده که جز بر خاصّگان حق-تعالى-شناخته نیست، و ما نشانه‏ هایى از آن مجذوبیّت‌ها را در حالات، گفتار و افعالى که از وى، در آثارش به ما رسیده است در میابیم. اصولا شناخت همه مجذوبان سالک، که در غایت وجد و اصطلام و هیمان هستند با دستمایه‏‌اى از معیارهاى عقلى و فلسفى، امرى دشوار است.گذشته از سبب یاد شده، شناخت حلاّج را، افسانه‏ هاى جعلى که از سوى موافقان و مخالفان به او نسبت داده شده دشوارتر می کند و چهره حقیقى او را در غبارى از تخلیط پنهان می دارد.