چکیده
هدف این نوشتار، طراحی نقشه و نقشه‌نگاری موضوعی کهن در تمدن اسلامی است. در گذشته نیز همانند امروز به علت وجود مسئلۀ هدایت در مکان‌های پر‌تردد از جمله اماکن مذهبی، وجود نقشههای راهنما موضوعی درخور توجه بوده است. هدف از انجام این پژوهش به‌طورکلی، استخراج ویژگی های بصری نقشه های راهنمای مسجدالنبی، قبرستان بقیع و قبرستان معلات است.
این پژوهش از نوع تحقیقات تاریخی ـ تحلیلی به شمار می‌آید. جامعۀ هدف، نقشه های راهنمای مربوط به مسجدالنبی، قبرستان بقیع و قبرستان معلات از قرن دهم تا دوازدهم هجری، برگرفته از کتاب فتوح‌الحرمین است که در مجموع، 25 مورد از این‌گونه نقشه‌ها بررسی شده‌اند. در این پژوهش، نمونه گیری از نوع هدفمند و در دسترس است. تعیین حجم نمونه ها بر اساس کفایت، و روش تحلیل از نوع شبه‌کمّی است. ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش، مشاهدۀ دقیق و چک لیست محقق‌ساخته است.
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد وفاداری به واقعیت، مسئله‌ای حیاتی در خلق آثار است. در نمونه‌های مربوط به مسجدالنبی، زاویۀ نمایش بناها و عناصر محیطی غالباً از روبه‌روست و درباره دو قبرستان بقیع و معلات، زاویۀ نمایش، اکثراً روبه‌رو و بالاست. در ترسیم نقشه‌ها، پرکاربردترین رنگ‌ها، طلایی و آبی هستند و غالباً نوع خوش‌نویسی به‌کار رفته، نستعلیق و در مواردی محدود، نسخ و ترکیب نسخ و شکسته نستعلیق است.
واژه‌های کلیدی: نقشههای راهنما، نقشههای راهنمای مسجدالنبی، قبرستان بقیع و قبرستان معلات، هنر اسلامی.