مقالات

چکیده اهل‌بیت پیامبر(ص) نزد مذاهب اسلامی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و فقهای مذاهب در موارد متعدد پیش از صدور فتوا، به اقوال و افعال رسیده از آنان مراجعه می‌کرده‌اند. حضرت فاطمه(س) به عنوان بارزترین شخصیت اهل‌بیت پیامبر(ص)، مورد اهتمام مذاهب اسلامی قرار دارد. در این نوشتار به روش توصیفی ـ تحلیلی، به چگونگی و میزان اثرپذیری مذاهب اسلامی از فقه روایی ایشان پرداخته شده است. از بررسی آنها پی می‌بریم که مذاهب اسلامی در موضوعات عبادی و خانواده از روایات حضرت فاطمه(س) اثر پذیرفته‌اند، به طوری که روایات ایشان به عنوان یک قول معتبر در کنار اقوال دیگر مورد…

چکیده مقاله حاضر با عنوان «تدابیر اقتصادی در سیره حضرت علی(ع)» با هدف کشف و توصیف چگونگی سیره اقتصادی آن حضرت با تاکید بر دوران حکومت چهار ساله آن حضرت به خامه نگارش در آمده است. برای دستیابی به این هدف از روش مطالعات اسنادی و تحلیلی در بین متون کهن و دست او مرتبط با تاریخ سیره آن حضرت بهره گرفته شده است. طبق یافته ها می توان گفت : آن حضرت با استفاده از خمس، زکات، انفال و سایر منابع مالی که در اختیار داشتند، هم چنین با پیش گرفتن سیاست قناعت، نظارت مستمر، پرهیز از اسراف، گسترش…

چکیده «کیسانیه» یکی از نخستین فرقه‌هایی است که با ادعای امامت و مهدویت محمد بن حنفیه از بدنه اصلی شیعه خارج شد. مهدی‌باوری در میان کیسانیان را با وفات ابوهاشم (پسر ابن حنفیه) در دو گروه موعودگرا و غالی می‌توان پی گرفت؛ بدین معنا که گروهی از کیسانیه، با وفادار ماندن به خاندان محمد بن حنفیه و اعتقاد به مهدویت او و جداسازی خود از غالیان؛ به حیات خویش در سده دوم ادامه دادند. نویسنده تلاش کرده است با استفاده از منابع تاریخی، فرقه‌شناختی، کلامی و حدیثی و بهره‌مندی از تجزیه ‌و تحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده از مصادر متقدم؛ تصویری روشن…

چکیده مسئلۀ صفات خداوند، رابطۀ ذات خداوند با صفاتش، حدوث و قدم صفات، تشبیه و تجسیم از مهم‌ترین و کهن‌ترین مباحث تاریخ کلام اسلامی است. نخستین نظریات در این باره در نیمۀ نخست قرن دوم و به طور خاص در حلقه‌های متکلمان امامی مطرح شده است. این نظریات را می‌توان به چهار دستۀ اصلی طبقه‌بندی کرد: نظر زرارة بن اعین و خاندان او که حادث شمردن برخی صفات فعل خداوند به وی نسبت داده شده؛ نظر مؤمن الطاق که علم را صفتی حادث می‌دانست؛ نظر هشام بن سالم که اهل تشبیه دانسته شده؛ نظر هشام بن حکم که متهم به…

چکیده از منظر نگارنده، تحمیل مفهوم ژئوپلیتیک بر مقوله معرفتی و عقیدتی شیعه از ابتکارات و بدعت‌های کتاب ژئوپلیتیک شیعه، نوشته فرانسوا توال است. وی کوشیده است مفاهیم قدیمی‌تر اسلام ایرانی و اسلام عربی را در دایره‌ای محدود‌تر بر شیعه‌گری ایرانی و شیعه‌گری عربی تطبیق دهد. هدف اصلی او در این کتاب آن است تا ژئوپلیتیک شیعه را با هارتلند (مرکزیت) ایران ترسیم کند. نویسنده برای رسیدن بدین مقصود، بسیاری از واقعیت‌های جوامع شیعی را نادیده گرفته و خبط و خطاهای وی در گزارش‌دهی از تاریخ تشیع و شیعیان نیز کاملاً مشهود است. کلیدواژه‌ها: ژئوپلیتیک، شیعی‌گری، روحانیت، اقلیت‌ها، شیعی‌گری ایرانی،…

چکیده برائت واژه‌­ای قرآنی و درون­ دینی، و به معنای گونه‌­ای انقطاع قلبی و عملی از هر­گونه رفتار، عقیده یا اهل باطل است. متون وحیانی، دشمن خدای متعال و منکر ارکان رسالت را مصداق بارز اهل باطل معرفی می­‌کند. برائت هر­چند در مفهوم، با واژه‌هایی ­چون لعن، بغض، سبّ و عداوت همخوانی کامل ندارد، ولی ممکن است این واژه‌ها در مصداق، نشانه‌ای برای برائت به حساب آیند. برائت در ادبیات وحیانی، علاوه بر معنای لغوی و اصطلاحی، ممکن است گونه­‌ای تفکیک عقیده و اندیشه را هم شامل شود که با توجه به شدت و ضعف آن در مراحل قلب، زبان…

چکیده مناظرات امام رضا (علیه‌ السلام) با گروه‌‎های مختلف در موضوعات گوناگون، گنجینه‌‎ای از معارف رضوی است که از عالم آل محمد (صلی الله علیه وآله) به یادگار مانده است. در این مناظرات، مباحث مختلف از معارف دین اسلام بیان گردیده که پاسخ به شبهات و سؤالات و روشنگری در مسائل دینی از مباحث مهمّ مورد بحث در این گفتمان‌ها بوده است. توجه به اهداف امام (علیه‌ السلام) از این مناظرات و نتایج این گفتگوها حایز اهمیت است زیرا علاوه بر تبیین و تشریح معارف رضوی، چیدمان مناظرۀ مطلوب و خداپسندانه در هر عصری را نیز ترسیم می‎نماید. بر همین…

چکیده این مقاله در صدد آن است که دیدگاه‌‎های کلان نظری و فرانظری مطرح شده در خطبه امام رضا (علیه‌ السلام) در حوزه امام و امامت را با روش تحلیل گفتمان به شیوه «پدام» مطالعه و بررسی کند. کشف دال‌های اساسی مرتبط با بحث امامت، حاکمیت و حکومت‎‌داری در این خطبه، بیانگر دیدگاه‌های نظری و فرانظری آن امام معصوم (علیهم‌ السلام) بر اساس اصول اسلامی و قرآنی است. گفتمان امام و امامت از منظر امام رضا (علیه‌ السلام) با مفصل ‎بندی ‎های گوناگون و با ایجاد روابط بینامتنی میان این گفتمان و گفتمان های حاکم بر روایات و بیانات پیامبر…

چکیده توسل و طلب امداد فرمانروایان، عالمان، صوفیان و سایر اقشار جامعه به امامان شیعه (علیهم‌ السلام) و سایر بزرگان دین، سنتی تاریخی و متداول بود که در دورۀ سلطنت فرمانروایان صفوی که دارای تباری صوفیانه و مدعی انتساب به ائمه معصومین (علیهم‌ السلام) بودند، به ‎نحو برجسته‌تری جریان یافت زیرا مریدان و لشکریان قزلباش نیز با توجه به سنت صوفیانۀ مرشد کاملِ طریقت صفویه اعتقاد راسخی به کرامات بزرگان دین داشتند. به همین جهت، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است: پادشاهان صفوی چه پیوند معنوی با امام رضا (علیه‌ السلام) داشتند؟ برای پاسخگویی، با بررسی مقوله…

چکیده در مقالۀ حاضر برخی از وجوه غیریّت ‎سازی و ابعاد منازعۀ گفتمانی در فرایند پذیرش ولایتعهدی امام رضا (علیه‎ا السلام) بررسی و بازنمایی شده است. از آنجا که قبول ولایتعهدی از سوی امام (علیه‎ا السلام) در فضای خاصّ سیاسی صورت گرفت، تلاش‌های گستردۀ آن حضرت برای فاصله گرفتن از نظام فکری، معنایی و سیاسی ـ اجتماعی دشمن (گفتمان رقیب) و نفی آن به شیوه‌های زبانی و عملی، حایز اهمیت است. آنچه مسلّم است اینکه گفتمان سیاسی رضوی در چارچوب گفتمان کلّی و کلان امامت و ولایت و متأثر از منازعات ریشه دار تاریخی و طولانی نسبت به گفتمان «خلافت…

چکیده حدیث قدسی سلسلة الذهب، حاوی گفتمان های توحید و امامت است که توأمان، گفتمان تفکر شیعی را تشکیل می دهند و با رویکردی سیاسی-اجتماعی همه ذیل گفتمان مقاومت، جای می گیرند. این حدیث، در سال 200 ه.ق توسط امام هشتم شیعیان اثنی عشری، امام علی بن موسی الرضا (علیه السّلام)؛ زمانی که از سوی مأمون خلیفه عباسی به مرو فراخوانده شده بود، در مسیر رفتن از مدینه به مرو، در نیشابور، در جمع عده ای از علما و اصحاب حدیث بیان شد. پژوهش حاضر، سعی دارد با بررسی حدیث مذکور با بهره گیری از الگوی روشی تحلیل گفتمان انتقادی…

چکیده مناسبات اجتماعی و تعاملات فکری امامیه با دیگر جریان‌های مذهبی در دوران حضور ائمه(ع)، مسئله‌ای است که با وجود آثاری که درباره آن پدید آمده است به پژوهش‌هایی تازه نیاز دارد. این مقاله با هدف کشف چگونگی این تعاملات می‌کوشد با شرح عمیق و گسترده عصر صادقین:(94ـ 148ه.ق) به عنوان یک زمینه، مناسبات اجتماعی و سپس تعاملات فکری و علمی امامیه با خوارج را در دو بخش جدا از هم بررسی کند. نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد که امامیه در این دوره با راهبری امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در کنار مخالفت با هرگونه برخورد عجولانه با اقدامات خوارج،…