مقالات

چکیده: ابن بطائنی، علی بن ابی حمزه، از راویان فاسدالمذهب است؛ امّا با این تفاوت که او دو دوره متمایز را در حیاتش پشت سر گذاشته است. مدتی بر طریق حق بوده و در آن دوران از روایان امام صادق و کاظم (ع) به شمار می‌رفته است؛ ولی در اواخر عمرش به کژراهه می‌رود و امامت امام رضا (ع) را منکر می‌شود. او روایات زیادی را در دورۀ استقامت خود از آن دو امام همام نقل کرده که از طریق گزارش صاحبان اصول روایی، مشایخ ثقات و اصحاب اجماع به جوامع روایی ما راه‌یافته است. به سبب مذمت‌هایی که از…
چکیده: توجّه به جریان ها و صف بندی های داخلی فرق و مذاهب اسلامی از مسائلی است که می تواند راه گشای بسیاری از پژوهش ها در شاخه های مختلف علوم اسلامی باشد و بسیاری از گره های ناگشوده، به خصوص در فهم گزاره های تاریخی، را بازکند. یکی از برجسته ترین جریان های امامیّه در سده های متقدّم که به سهولت می توان شواهد حضور آن را ردیابی کرد، جریان هشام بن حکم است که البته در مطالعات کلاسیک کم تر بدان توجّه شده است. این مقاله بر آن است با تحلیل گزاره های تاریخی، جایگاه جریان هشام بن…
چکیده: مفضل بن عمر، از شخصیت‌های بزرگ شيعه در قرن دوم هجري است كه روايات بسياري از وي در منابع حديثيِ اماميه وجود دارد. برخي وي را به جريان «مفوّضه» نسبت داده و حتي او را بنیان‌گذار اين جريان به شمار آورده‌اند. بررسيِ شخصيت مفضل و نيز صحت‌وسقم نسبتِ تفويض به وي، علاوه بر آنكه گوشه‌ای از تاريخ مدرسة كلامي كوفه را آشكار می‌کند، دریچه‌ای براي شناخت جريان متهم به غلو در فضاي كوفة قرن دوم به روي ما می‌گشاید. تحليلِ داده‌های تاريخيِ موجود دربارة مفضل و همچنين تاريخ شکل‌گیری جريان تفويض نشان می‌دهد، به‌هیچ‌وجه نمی‌توان وي را از بنیان‌گذاران…
چکیده: بشارت پیامبر اکرم (ص) به دوازده خلیفه یا امام، از اخبار مشهور اسلامی است. برخی از راویان این اخبار در میراث حدیثی امامیه، به مذهب شیعۀ اثناعشری تعلق ندارند. ابوالجارود به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چهره‌های فرقۀ جارودیۀ زیدیه، از این راویان است که دراین‌باره خبری به‌واسطۀ او از امام باقر (ع) نقل‌شده است؛ این خبر به ماجرای لوح حضرت زهرا (س) اشاره دارد و به وجود دوازده وصی و اسامی برخی از آن هاتصریح کرده است. مقالۀ حاضر نخست علت اعتماد به اخبار جارودیان در مصادر حدیثی امامیه را با تمرکز بر اعتقادات آنان بررسی می‌کند و سپس با…
چکیده: این گفتار به گوشه هایی از شخصیت یکی از اصحاب بزرگ ائمه(ع) و محدّثان بلند مرتبه شیعه؛ یعنی «محمد بن ابی عمیر ازدی» می پردازد نام و تبار او کنیه محمد بن ابی عمیر«ابو احمد» و نام پدرش «زیاد بن عیسی» است، لیکن بیش تر از وی به همراه کنیه پدرش «محمد بن ابی عمیر» و گاه به طور خلاصه «ابن ابی عمیر» یاد می شود. از سلسله نسب او چنین بر می آید که جدش «عیسی » اولین کسی از اجداد او بوده که به اسلام گرویده است. بنابر ظاهر گفته شیخ طوسی، پدر محمد بن ابی عمیر…
چکیده: پس از انقلاب اسلامی ایران، تشیع كانون توجّه شرق شناسان شد و آنان به «تحلیل تاریخی عقاید شیعه» پرداختند. رویکرد یادشده باعث شد که برخی معتقدین به تشیع – به پیروی از شرق شناسان – مدّعی تحوّل تاریخی تفكّر شیعی حتی در اصلی‌ترین مبانی اعتقادی آن شده‌اند. نمونه‌ای از این نگاه، در كتاب مكتب در فرایند تكامل؛ نظری بر تطوّر مبانی فكری تشیع در سه قرن نخستین؛ نگاشته سید حسین مدرّسی طباطبایی انعكاس یافته است. نویسنده در مقاله حاضر، سعی می‌کند با ارائه گزارشی از تاریخ تطور اندیشه امامیه – بدون پرداختن به بحث‌های هنجاری و کلامی ـ تا حدی…
چکیده: تجسیم به معنای اطلاق جسم بر خالق هستی، یکی از مفاهیم جنجالی کلام اسلامی است. در باب پیشینة تاریخی تجسیم و نفوذ اندیشه‌هایی ازاین‌دست باید گفت تجسیم در اندیشة فرق دیگر مجال بروز و ظهور بیشتری داشته است، اما معتزلیان نخستین به هشام بن حکم، متکلم بزرگ عصر امامت نسبت تجسیم داده‌اند. این نسبت کانون توجه فرق نگاران غیر شیعی و نیز برخی محدثان شیعی قرارگرفته و آن را در آثار خود آورده‌اند. با توجه به نوشته‌ها و آثار و مباحثات پیشین کلامی، باید معتزله را نخستین نسبت دهندگان دانست. در علل و چرایی این نسبت، برخی محققان به…
چکيده: جابر بن يزيد جعفي از اصحاب نامدار و مورد وثوق امام باقر و امام صادق عليهما السلام و از دانشمندان بزرگ شيعه اماميه در نيمه دوم قرن اول و نيمه اول قرن دوم هجري است. او از برخي مشايخ نامدار سني روايت مي‌کرد و شاگردان قابل‌توجهی از اهل تسنن داشت. ازاین‌رو جابر جعفي همواره موردتوجه اهل تسنن بوده اما از ديرباز تاکنون رجال‌شناسان سني غالباً او را جرح کرده و رواياتش را بي‌اعتبار دانسته‌اند. اعتقاد به رجعت، غلو در تشيع، بيان مطالب عجیب‌وغریب، ديوانگي و فساد عقل، کذب و تدليس و امامت فرقه مغيريه مهم‌ترين علل جرح جابر نزد…
چکیده: توحید مفضل رساله مختصر و سودمندی است درباره خداشناسی‌ که از طریق مفضل بن عمر شاگرد نامی امام ششم حضرت صادق‌ (جعفر بن محمد) (ع) به ما رسیده و در این مقال معرفی‌ می‌گردد تا راهنمایی باشد حقیقت جویان و اهل فضیلت را و برهانی‌ گردد بر پیروان هواها و هوس‌ها و آنان که بر اساس اغراض در اعتقاد به‌ این امر فطری عناد و جدال داشته و دارند. این رساله بر دو بخش آمده: بخشی پیرامون جهان برین است و دیگری درباره جهان زیرین، و این دومین بر چهارفصل ترتیب یافته‌ و این گفتار در راستای آن گزارش…
چکيده: جابر بن يزيد جعفي (حدود ۵۰ – ۱۲۸ ق) از اصحاب نامدار و مورد وثوق امام باقر و امام صادق (ع) و از دانشمندان بزرگ شيعه اماميه در نيمه دوم قرن اول و نيمه اول قرن دوم هجري است. باوجود اعتقاد راسخ او به مکتب اهل‌بیت (ع)، توجه وي به بطون آيات و احاديث – که در برخي از روايات و اقوال منقول از او نيز بدان تصريح گرديده – سبب شده که غاليان وي را از پيشکسوتان خويش شمرده، از او به‌عنوان کسي که از اسرار، علوم الهي و مقامات معنوي و فوق انساني امامان (ع) آگاه بود،…
چکیده: در میان شاگردان صادقین (ع) برخی شخصیت‌ها تأثیرگذارتر، مشهورتر و جالب‌توجه‌تر از دیگران بوده‌اند. یکی از این شخصیت‌ها جابر بن‌یزید جعفی است که بیشتر از محضر امام باقر (ع) بهره برده است. گرچه وی را از بزرگان امامیه خوانده‌اند و آثاری نیز برای وی نام‌برده شده است، اما گزارش‌هایی نیز وجود دارد که متضمن قدح و ذم اوست. پس از وفات جابر، غالیان نیز به او ابراز علاقه کرده و برخی از عقاید خود را به او نسبت دادند. آنان همچنین روایات و کراماتی را نیز به وی منتسب کردند. برداشت‌های نادرست از اندیشه‌های این راوی پرکار، سبب شده…
چکیده: «زراره بن اعین» از راویان جلیل‌القدری است که از یک‌سو مورد مدح روایی و توثیق جمعی تحت عنوان اصحاب اجماع قرارگرفته و از سویی دیگر، با لعن و ذم شدید مواجه شده است. در آثار رجالی دلایل و توجیه‌های مختلفی دربارۀ روایات لعن زراره بن اعین ارائه‌شده است. برخی، با اتکا به ضعف سند، آن‌ها را کنار گذاشته‌اند و برخی دیگر، صدور این‌گونه روایات را به جهت تقیه می‏دانند. در کتب رجال از باور به استطاعت، به‌عنوان بدعتی که زراره بدان قائل بود، نام‌برده‌اند. این مقاله با بررسی سند و متن روایات لعن نشان داده است، روایاتی که زرارة‌بن…