مقالات

چکیده: دائره المعارف بزرگ اسلامی که پس از انقلاب، به عرصه فرهنگ کشور پیوسته، حاوی نکاتی همانند تردید در استماع مستقیم «فضل بن شاذان نیشابوری» (م 260 ﻫ/ 874 م) از امام رضا (ع)، ورود پاره‌ای اخبار سرزنش‌آمیز از امام حسن عسکری (ع) در ارتباط با وی، جسم گرایی وی و قرابت وافر دیدگاهش به عقاید سلفیان اهل سنّت، تردید در صحّت اسناد کتاب الایضاح به وی و موضوعاتی دیگر با همین صبغه می‌باشد. این باورها و رویکردها، از سوی این مقاله نااستوار تلقّی و تأکید شده که توقیع منسوب به امام عسکری (ع) در عتاب «فضل» که همان هم…

چکیده: برخي مدعي هستند شيعيان سده‌هاي نخستين، رويكردي بشري به امامت داشته‌اند. يكي از عالماني كه با استناد به برخي عبارات متشابه، به‌عنوان نماینده‌ی قرائت بشري از امامت معرفی‌شده، ابن قبه رازي است؛ اما با بررسي آراي وي درباره‌ی ويژگي‌هاي امامان (ع) معلوم مي‌شود ابن قبه امامان را داراي ويژگي‌هاي زير مي‌دانسته است: 1. وجوب طاعت، 2. حجيت، 3. منصوص و منصوب بودن از جانب خداوند، 4. علم الهدي، 5. قدرت الهي (معجزه)، 6. عصمت؛ بنابراین هرگز نمي‌توان او را گواهي بر وجود عالمان با قرائت بشري از امامت، معرفي كرد. مقدمه برخی مدعی هستند شیعیان سده‌های نخستین، نسبت به…

چکیده: فضل بن شاذان نیشابوری، بی‌تردید، یکی از ارجمندترین فقیهان و متکلمان صاحب‌فکر و نوآوری است که در دهه‌های پایانی سده دوم هجری متولد و حداکثر دو ماه پیش از شهادت امام عسکری (ع)، به سال 260 هجری، با مرگ شهادت‌گو نه فوت کرد. او از صحابیان چهار امام معصوم «رضا، جواد، هادی، عسکری (ع)» بوده که بااستعداد و تلاش شگرف خویش، نقشی والا و سترگ در انتقال میراث شیعی داشته و به‌منظور تبیین و مرزبانی از آن مکتب، به تألیف 180 نگاشته توفیق یافته است. دایرة‌المعارف تشیع ـ که از فرآورده‌های عرصه فرهنگ و معارف سال‌های اخیر است ـ…

چکیده: «ابوعباس عبدالله بن جعفر حمیری» از برجسته‌ترین راویان قمی و از اصحاب عسکریین (ع) به شمار می‌رود. 182 روایت در کتب اربعه و حضور در انتقال تراث 141 نفر از صاحبان آثار شیعه، گویای نقش پررنگ او در عرصه حدیث است. سفر به عراق و انتقال آثار و احادیث به راویان آنجا از تلاش‌های علمی حمیری به شمار می‌آید. تألیف آثار علمی متعدد، ازجمله کتاب ارزشمند قرب الاسناد، ثمره مجاهدت‌های اوست. این نوشتار در سه فصل، به بررسی هویت، ارتباطات علمی و آثار او می‌پردازد. دانلود مقاله بررسی شخصیت و احوال عبدالله بن جعفر حمیری

چکیده: ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید بن عقده، ازجمله رجالیون برجسته و مشهور شیعی به شمار می‌آید که همچنان تاریخچه زندگانی وي در هاله‌ای از ابهام است. سال تولد و وفات، محل تولد و مذهب وي به‌درستی مشخص نیست، تاکنون هیچ‌یک از رجالیون طبقه وي را مشخص نکرده، از کتاب‌های متعددي که نگاشته و همگان بر ذکر عناوین آن اذعان دارند، جز کتاب «الولایه» که بازسازي شده، اثري در دسترس نیست و همچنان کتاب رجال او پیدا نشده است. در این مقاله تلاش شده است با تأمل و تفحص در آثار منقول از این رجالی مشهور و بررسی ابعاد…

چکیده: نام او، ابوالعباس احمدبن محمد کوفى (ابن سعیدبن عبدالرحمن بن ابراهیم بن زیادبن عبداللّه بن عجلان) است که به ابن عقده نامبردار گشته است.1 جدّ چهارمش (زیاد) را باعبدالواحدبن عیسى بن موسى هاشمى، رابطه «ولاى عتق» پیوند مى داد و جدّ ششم او (عجلان)، مولاى عبدالرحمان بن سعید بن قیس همدانى بود. ابن عقده به سال 249هـ در کوفه ولادت یافت.2 وفات او را سیره نگاران و صاحبان تراجم و تاریخ، از جمله شیخ طوسى در کتاب الفهرست، در 333هـ دانسته اند؛ با وجود این، شیخ در رجال خود، سال 332هـ را آورده است.3 ذهبى براى تاریخ ولادت ابن…

چکیده: محمد بن سنان از اصحاب امامان کاظم، رضا و جواد (ع) است. 969 روایت از او در کتب اربعه نقل کرده‌اند که وی را در زمرۀ راویان پر حدیث شیعه قرار می‌دهد. دربارۀ او نظریات متضادی وجود دارد به‌گونه‌ای که برخی از دانشمندان تضعیفش کرده و به‌مجرد حضور نامش در سند حدیث، آن را ضعیف و غیرقابل استناد دانسته‌اند. در مقابل، منش رفتاری محمد بن سنان و هم‌نشینی او با حضرات ائمه (ع) و بزرگان اصحاب، اهتمام راویان پرآوازه و جلیل‌القدر در نقل روایات او، روایات بسیارش با موضوعات گوناگون در کتاب‌ها و جوامع حدیثی شیعه و وجود روایاتی…

به اعتقاد امامیه، حسین بن روح نوبختی در دوران غیبت صغرای امام دوازدهم علیه السلام حدود بیست و یک سال (326 305ق / 937 917م) به نمایندگی از طرف آن حضرت علیه السلام جامعه ی پر آشوب و بحرانی شیعه را رهبری کرد. پنج سال از این تاریخ، یعنی سال های 317 312 قمری / 929 924 میلادی را در زندان مقتدر، خلیفه ی عباسی، گذراند. در این نوشته علل دست گیری او را با توجه به اوضاع آن زمان و ویژگی های اخلاقی وی بررسی می کنیم تا از این رهگذر موضع گیری اجتماعی و سیاسی او نیز روشن…

چکیده: منابع به حسین بن روح نوبختی (د ۳۲۶ ق/ ۹۳۸ م) از وابستگان خاندان نوبختی که در نزد شیعیان امامیه به عنوان نایب سوم امام دوازدهم شناخته شده است کمتر پرداخته و یا این که به ابعاد شخصیتی او اشاره نکرده اند. مسئله‌ای که این مقاله به بررسی آن می‌پردازد این است که آیا در منابع کهن اعم از نوشته‌های تاریخی، کلامی و حدیثی شیعه، کتاب‌های رجال و فرق به نیابت خاص او پرداخته‌اند یا خیر؟ به نظر می‌رسد به علت تقیه شدید او و شیعیان در آن زمان، در منابع تاریخی و شیعه معاصر او نیابت حسین بن…

چکيده: ابن قبه رازي متكلمي از جريان معتزليان شيعه شده است كه در دوران غيبت صغرا در حوزه تبيين اندیشه‌های اماميه و دفاع از آموزه‌های اعتقادي تشيع فعالیت‌های بسياري كرده است. اين نوشتار، بر آن است به اين پرسش پاسخ دهد كه ابن قبه رازي در بحث غيبت، در رويارويي با مخالفان چه طرحي داشت و این‌که آيا تئوري او در دوره‌های بعدي كلام اماميه در بغداد موردپذیرش قرار گرفت؟ همچنين به اين بحث اشاره خواهد شد كه آيا ابن قبه مصداق مناسبي براي نظريه خط اعتدالي كه مدرسي طباطبايي معرفي می‌کند و نافي صفات فوق بشري ائمه (ع) و…

چکيده: تأثیر عميق و همه‌جانبه شمس تبريزي بر وجود مولوي بر هیچ‌کس پوشيده نيست تا آنجا كه تعدادي از مولوي پژوهانِ بنام، آثار مولوي را انعكاسي از اندیشه‌های شمس دانسته‌اند و مثنوي مولوي را شرحي از انعام شمس خوانده‌اند. انقلاب روحي پديد آمده در مولوي و تأثیر آموزه‌های شمس در تفكرات او درزمینه‌هاي عرفاني، فلسفي، كلامي و… به اثبات رسيده است. باوجوداین، در مواردي بسيار نادر، اختلافاتي ميان آراء اين پير و مريد پرآوازه ديده می‌شود كه تاكنون از ديدگاه محققان پوشيده مانده است. يكي از اين موارد، اختلاف دیدگاه‌های آن‌ها درباره شخصيت حلاج است كه از محوری‌ترین شخصیت‌های عرفان…

چکیده: مصائب حلاج (حسن بن منصور) که در 24 ذيقعده سال 309 در بغداد با شکنجه به قتل رسيد. «شهادت» حلاج، «مصلوب راه حق»، رويدادي است که شاعران عارف مشرب مسلمان، از ابوسعيد ابي الخير گرفته تا حافظ، مکرر در مکرر آن را گزارش کرده اند. شاعر بزرگ ايراني، عطار، نيز دو روايت زنده، با زيبايي هر چه هيجان انگيزتر، از اين مرگ و نمايش تراژيک آن به جا نهاده است. اين آثار داراي شالوده تاريخي اند. شهادت حلاج به واقع روي داده است و مدارکي از آن در دست داريم: تحرير نيم رسمي محاکمه و جريان محکوميت و متن…