مقالات

چکیده از جمله اسباب تعارض و تنش در روابط اصحاب با رسول‌خدا(ص) و امامان می‌توان به امور مالی اشاره کرد. در راستای شناخت سیره‌ی معصومان در مواجهه با این نوع تنش‌ها با جستجویی در منابع کتابخانه‌ای و استقراء تعارض‌های برآمده از امور مالی در روابط اصحاب با پیامبر(ص) و ائمه، به بسترها و شیوه‌ی بروز تعارض‌ها و چگونگی مواجهه این رهبران دینی با تعارض‌ها توجه شده است. تعارض‌هایی که به صورت رفتاری درخواست‌های نابه‌جای مالی، منازعه، خیانت، فرقه‌سازی و توطئه بر جان امام چهره نشان داد و معصومان کوشیدند تا با هدایت، بازگرداندن افراد خطاکار، نپذیرفتن درخواست‌های نابجای مالی، نظارت…

چکیده واکاوی ریشه‌ها و علل پیدایش جریان‌های فکری در زمان ائمه(ع) به‌ویژه عصر امام باقر(ع) از اهمیت خاصی برخورداراست. در این نوشتار با تکیه‌ بر اسناد تاریخی و تحلیل برخی از دیدگاه‌ها می‌توان دریافت که زمینه‌ی به وجود آمدن این‌گونه افکار چگونه نشأت‌گرفته است؟ مسائلی چون اباحه گری، ناآگاهی، دنیاطلبی، اختلافات فرقه‌ای، تأثیر فراوان ادیان خارجی و افراط در محبت و… ازجمله زمینه‌های به وجود آمدن تفکر غلات است. جهل و سکوت مردم و بی‌تفاوتی نخبگان و… ازجمله علل پیدایش جنبش مرجئه و عواملی چون نارضایتی گروهی از وضعیت موجود، روحیه تمرد و تعصب‌های قبیله‌‌‌ای را می‌توان ازجمله ریشه‌های پیدایش…

چکیده مطابق آیات و روایات، عالم تکوین در دو بخش عالم انوار و عالم اجسام خلق شده است. عالم اجسام متوقف و وابسته به عالم انوار و عالم انوار مدبر آن است. اولین مخلوق خداوند، نور وجودی حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله است که همه چیز از آن‌پیدا شده و اصل عالم خلقت است. تعابیر مختلفی چون عقل، نور، روح و قلم درباره آن به کار رفته است. انوار حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام ، فاطمه علیهاالسلام ، ائمه اطهار، انوار 124 هزار پیامبر، عرش، کرسی، لوح، بهشت و انوار مؤمنین از نور وجودی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله آفریده شده است. آب اولین مخلوق در…

چکیده خلقت نوری اهل‌البیت (ع)، یعنی آفرینش ایشان از نور، از جمله موضوعات محل بحث در کلام امامیه است. ریشه تاریخی این بحث روایات عمدتاً امامی است که در کتب و جوامع حدیثی مندرج‌اند. این روایات در مجموع حاوی تفاصیلی هستند که هر تک‌روایت فقط به بیان برخی از آنها بسنده کرده است. مقاله حاضر می‌کوشد فارغ از صحت و سقم سندی و بررسی‌های دلالی و تفسیری، صرفاً با کنار هم چیدن و برش‌زدن و دسته‌بندی روایات مربوط، تصویر جامعی از ماجرای خلقت نوری اهل‌البیت (ع) از آغاز تا انجام ترسیم کند. منبع پژوهش حاضر کتب روایی امامیه تا قرن…

چکیده از جملۀ موضوعات اعتقادی که همۀ فرق و مذاهب کلامی‌ را به‌گونه‌ای، به خود مشغول کرده، امامت است. امامت در نظام اعتقادی شیعه، جایگاه ویژه‌ای دارد. در این مذهب، بدون توجه به امامت نمی‌توان به تبیین دیگر آموزه‌‌های اعتقادی پرداخت. یکی از ویژگی‌‌هایی که امامت شیعه را از امامت دیگر مذاهب ممتاز می‌کند، علم خاص امام است. علم امام از آغاز پیدایی موضوع امامت، از دغدغه‌‌های امامیه بوده است و چنانچه دربارۀ علم امام، اختلافی بین عالمان امامی بوده، به کم و کیف آن مربوط می‌شود. این جستار در پی تحلیل و بررسی منابع مرتبط با کیفیت علم امام،…

چكيده پژوهش حاضر درصدد است تا علم به غيب امامان عليه السلام را از منظر قرآن کريم بررسي و اثبات كند. شيوه بحث در اين پژوهش تحليلي، مبتني بر روش تفسير موضوعي است. از آية رؤيت اعمال (توبه:105) به دست مي آيد که علاوه بر خدا و رسول او صلي الله عليه و آله، جمعي از مؤمنان نيز حقيقت و باطن اعمال مردم را در دنيا مي بينند. ازآنجاکه مشاهدة حقيقت اعمال به صورت عادي براي عموم مؤمنان امکان پذير نيست، مراد مشاهده اي است که با موهبت الهي توسط برخي از اولياي الهي يعني امامان معصوم عليه السلام انجام…

چکیده این پژوهش، ضمن تبیین دیدگاه متکلمین اسلامی درباره مسألۀ جبر و اختیار، به بررسی تطبیقی آن در میان ادیان ابراهیمی پرداخته و سپس جایگاه اختیار را در وجود آدمی بر اساس شرایع آسمانی بیان می‌کند. سؤال اصلی این تحقیق؛ که این مقاله مبتنی بر دیدگاه متکلمین ادیان آسمانی، درصدد پاسخگویی به آن است عبارت است از اینکه آیا خداوند متعال همواره انسان را مجبور آفریده، یا اورا مطلقاً رها گذاشته است؟ این مقاله، به تفکیک، به بررسی مسألۀ «جبر و اختیار» در هر سه شریعت پرداخته و نظریات متکلمان هرسه شریعت را جداگانه بیان می‌کند و سپس به تحلیل…

چکیده مساله جبر و تفویض از نخستین مسائل مطرح شده در تاریخ علم کلام مى‏باشد که موجب تاسیس برخى حوزه ‏هاى کلامى نیز گشته است. اهمیت این مساله به دلیل ابعاد گوناگون آن است. مى‏توان‏ گفت که عقلانى بودن بسیارى از عقاید دینى در گرو داشتن تصویر درستى از این موضوع است. از جمله این عقاید مى‏توان از فلسفه ارسال پیامبران، تکلیف، ثواب و عقاب، معاد و عدل الهى نام برد. در تاریخ کلام اسلامى ،به دو مکتب‏ جبر و تفویض برمى‏خوریم که براى حل مساله ارتباط اراده انسان با اراده خدا و قضا و قدرالهى، پدید آمد. این دو…

چکیده این مقاله پس از ارائه پیشینه ای از نظریه اجتهاد و قرائت های مختلف، علل اختلاف مجتهدان را درمسائل دنی بر شمرده است. به باور نویسنده، بسیاری از این اختلاف ها با تبادل نظر زدودنی است؛ اما برخی قابل زدودن نیست. بنابراین یکسان سازی دیدگاه مجتهدان در امور دینی دور از انتظار است. نگارنده پس از بررسی مبانی نظریه قرائت ها به مقایسه آن با نظریه اجتهاد پرداخته و تفاوتهای اساسی آن دو را بر می شمرد. وی معتقد است تفاوت های نظریه اجتهاد با نظریه قرائت های دینی تنها در محدوده علم باقی نمی ماند بلکه آثار و…

چکیده در تعدادى از روایات آیه‏اى از قرآن توسط معصوم قرائت شده و نکته‏اى به آن ضمیمه شده است که جزء آیه نیست و تعبیرى چون «هکذا نزلت» یا «واللّه‏ هکذا نزل بها جبرئیل† على محمدˆ» یا «نزل جبرئیل† بهذه الآیه هکذا» و شبیه این تعابیر آمده است. با ملاحظه ابتدایى این احادیث و این‏گونه تعابیر چنین به ذهن مى‏آید که مضمون آنها وقوع گونه‏اى تحریف در برخى آیات قرآن کریم است در حالى که با نگاه عمیق و مفهوم‏شناسى دقیق این روایات معلوم مى‏شود برداشت تحریف از این روایات نادرست بوده و این روایات در پى بیان نکته‏اى ظریف…

چکیده جایگاه راهبردی معروف و منکر در کلام سیاسیِ معتزله به گونه‌ای که امامت ذیل آن قرار می‌گیرد و تأثیرات ژرفی بر تاریخ سیاسی این گروه گذاشته است. مقاله حاضر با بهره‌گیری از چارچوب نظری مبتنیِ بر گونه‌شناسی مبارزه مثبت، منفی و مشارکت در قدرت، این تأثیر را کاویده است و در پاسخ به این پرسش که جایگاه و سطوح تأثیرگذاری معروف و منکر در تاریخ معتزله چیست، فرضیه خود را مبنی بر ظرفیت و گستردگی اصل پنجم معتزله نسبت به کنش اجتماعی فرهنگی و کنش سیاسی در گستره تاریخ به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در قالب سه رهیافتِ مبتنی بر…

چکیده ناکامی در اشاعۀ مذهب اسماعیلی در مغرب، از موضوعات مهم تاریخی دورۀ فاطمیان است و در بررسی و تبیین آن، مسائل اقتصادی را به عنوان عامل و شاخص مهمی باید در نظر گرفت: حاکمان فاطمی نتوانستند دعاوی روزگار انقلابی‌گری خود را در ایجاد عدالت اقتصادی در جامعۀ مغرب عملی کنند. آنها با بی‌توجهی به شرایط لازم اقتصادی، در تحقق آرمانهای سیاسی‌ ـ‌ مذهبی خود و تأسیس خلافت فراگیر فاطمی، کوشش‌هایی به کار بردند که حاصل آن، تحمیل هزینه‌های مالی گزاف بر اقشار مختلف جامعۀ مغرب بود. علاوه بر این، سیاست خارجی مبتنی بر تخاصم و توسعه‌طلبی، امکان برقراری مناسبات…