مقالات

چکیده ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید بن عقده (د. 333ق)، یکی از محدثان زیدی جارودی سده‌های سوم و چهارم هجری و نویسنده بیش از سی عنوان کتاب است. او مانند ابن هلال ثقفی(د. 283ق)، نصر بن مزاحم (د. 212ق) و محمد بن عمر جعابی (د. 355ق)، نماینده جریانِ تاریخ‌نگاری علوی است که در برابر تاریخ‌نگاری عثمانی قرار دارد. این مقاله، سیره نبوی را با تأکید بر روایات تاریخی برجای مانده از ابن‌عقده و مطالعه تطبیقی آنان با سیره نبویِ گزارش شده به وسیله جریان عثمانی، با رویکرد روایی – تاریخی بررسی می‌کند و پس از تحلیلِ انتقادیِ مستنداتِ آن…

چکیده امامت مقامى الاهى است که به برخى از پیامبران و بندگان برگزیده، عطا می شود. تفسیرها و برداشتهاى متعدّدى از امامت ارائه شده و بر همین اساس، مبانى متفاوتى در فهم مقام امامت به وجود آمده است. امام به معنى کسى است که از او تبعیّت می شود. بر اساس آیه ۱۲۴ سوره بقره و با استناد به آیات و روایات، مقام امامت، عهدى الاهى است که به جعل خدا صورت مىگیرد و از مقام نبوّت و رسالت افضل است. مقام امامت پس از ابتلائات الاهى، به حضرت ابراهیم(ع) عطا شده است. برخى از مفسّران اهل سنّت، امامتِ مطرح…

چکیده این مقاله به قصد توضیح شناخت‏خداوند ازطریق آیه‏های او و تحلیل ماهیت این نوع‏شناخت نگاشته شده است. نویسنده بابررسی چهار تفسیر برای شناخت آیه‏ای(علمی، فلسفی، تعبیر دینی، تذکر) نتیجه می‏گیرد که دو تفسیر شناخت آیه‏ای را در قالب استدلال گنجانده و دو تفسیر دیگر ماهیت‏شناخت آیه‏ای را غیراستدلالی می‏داند. نویسنده در پایان مقاله سه تفسیر از شناخت آیه‏ای را قابل جمع می‏داند و تعدد این تفسیرها را برحسب تنوع ساحتهای وجودی خود انسان موجه و تفسیر جان هیک از شناخت آیه‏ای (تعبیر دینی) را نادرست می‏داند. قرآن کریم در آیات فراوانی آدمی را به توجه به خلقت آسمان و…

چکیده: انديشمندان مسلمان در تبيين مصداق آسمان هاي هفتگانه قرآن پنج ديدگاه عمده ارائه داده اند، اول، سخن گفتن قرآن بر اساس علم مخاطبان اوليه و مخالف دانستن انگاره هفت آسمان با علم امروزين بشر، دوم، غير تعييني دانستن عدد هفت و دلالت آن بر کثرت، سوم، مادي دانستن هفت آسمان و تطبيق هفت آسمان با پديده هاي شناخته شده مادي، چهارم، مادي دانستن هفت آسمان و تطبيق آسمان اول با کيهان و ناشناخته دانستن شش آسمان ديگر، پنجم، مادي دانستن آسمان اول و معنوي و مجرد دانستن شش آسمان يا شش عالم ديگر. مقاله حاضر ضمن نقد سه ديدگاه…

چکیده مسئلة چگونگی خلقت نخستین انسان در منابع اسلامی مطرح شده‌است و نیز در برخی علوم تجربی محلّ بحث و نظر بوده‌است. این مقاله به بررسی نسبت فرضیه‌های علمی با دیدگاه قرآن و احادیث دربارة چگونگی آفرینش نخستین انسان، با روش توصیفی ‌ـ تحلیلی می‌پردازد. حاصل تحقیق بیانگر آن است که مدلول آیات و روایات، ظهوری آشکار، بلکه صراحت در آفرینش نخستین انسان از خاک دارد و پیدایش آدمی را از موجود زنده دیگر نفی می‌کند. دو تئوری ثبات انواع و رویش از زمین مدعی پیدایش مستقل انسان و تئوری تحول انواع مدعی پیدایش او از دیگر موجودات زنده به…

چکیده برزخ و آخرت، هم قرارگاه انسان هایی است که مسیر قرب الهی و کمال را پیموده، به سعادت نایل می گردند؛ و هم قرارگاه آنانی است که از بن دگی خدا روی برتافته، راه گنه کاری و زشت کاری را در پیش گرفته و دچار کیفر الهی می شوند. این پژوهش عهده دار گونه شناسی تطبیقی عذاب های روحانی و جسمانی در برزخ و آخرت، آن هم از دیدگاه روایات و تفاسیر است. از برجسته ترین نتایج پژوهش حاضر این است که سطح عذاب در عالم برزخ نسبت به آخرت از شدت کم تری برخوردار است و مشمولان عذاب…

چکیده این مسئله که «آیا آموزه‌ های دینی در بحث آفرینش حیات و به‌ویژه خلقت انسان، با دست­آورد‌های علمی سازگار است یا نه؟» همواره میان الاهیون و دانشمندان مورد مناقشه بوده است. در تبیین این موضوع، بیشتر دانشمندان جدید نظریۀ تکامل را پذیرفته­اند؛ و در مقابل، غالب الاهیون این نظریه را مردود دانسته و به نظریۀ خلقت ثابت و مستقل باور دارند. این مقاله، به دیدگاه سومی قائل است و می‌کوشد نشان دهد که هر چند آموزه‌های اسلامی، آفرینش انسان کنونی را ثابت و مستقل معرفی کرده­اند، ولی پذیرش دیدگاه اسلامی مستلزم انکار نظریۀ تکامل نیست؛ و می­توان هر دو…

چکیده هدف این پژوهش نقد و بررسی علم، اراده و قدرت الهی از نظر برخی فلاسفه و اهل کلام است. در این جستار، دیدگاه‌ های فلاسفه و اهل کلام در باب علم، اراده و قدرت در خدا و انسان، به‌ اختصار مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. این مقاله در سه بخش به رشتة تحریر آمده است: بخش نخست شامل تعاریف است؛‌ بخش دوم بیان و نقد دیدگاه‌های برخی از فلاسفه و متکلمان، در باب علم، اراده و قدرت خداوند است؛ بخش سوم نتیجه‌گیری نهایی از کل مباحث مقاله و اعلام نظر مختار در باب قدرت و ارادة حق…

چکیده دیری است که متکلمان مسلمان در خصوص تعلق اراده‌ی خداوند به افعال انسان به منازعه برخاسته‌اند و این نزاع در کاوش‌های تفسیری نیز به ظهور رسیده است. در این میان، رویکرد دو مکتب اشعری و شیعی در نگاه دو مفسر، «فخر رازی» و «طبرسی» نسبت به موضوع یادشده در خور تأمل است. از نظر فخر رازی، خداوند خالق همه‌ی کائنات و از جمله اعمال انسان و تحقق‌ بخش همه‌ی آن‌هاست و بی آن‌که فرقی بین اعمال خوب یا بد انسان باشد، همه‌ی آن‌ها مشمول قضا و اراده‌ی الاهی واقع شده‌اند. اما طبرسی تعلق اراده‌ی خدا به شرور (و از…

چکیده آیه مباهله از جنجالی ترین آیات قرآن کریم است. سنت مباهله از دیرباز در بین اقوام سامی رواج داشته و افزون بر قرآن در کتاب های مقدس دیگر نیز به مواردی از آن اشاره شده است. مباهله مذکور در قرآن، به ماجرای گفتگو و مناظره مسیحیان «نجران» با پیامبر (صلی اله علیه و آله) اختصاص دارد که سرانجام، به دلیل امتناع مسیحیان از پذیرش دعوت پیامبر (صلی اله علیه و آله) طرفین توافق کردند دست به مباهله زنند و از خدا بخواهند راستگو را از دروغگو تمایز دهد. این مباهله در میانه راه به دلیل امتناع مسیحیان متوقف شد…

چکیده این مقاله درصدد واکاوی برداشت‌ های قایلان به الهیات سلبی در مواجهه با روایات امام علی علیه السلام در باره صفات الهی است. در تفسیر این روایات، سه دیدگاه مشاهده می‌شود؛ سه گروه، با نگرش وجودشناسی صفات به تفسیر این روایات پرداخته‏اند: گروهی این صفات را ناظر به صفات مخلوقی دانسته‏ اند؛ گروه دوم، وجود هر گونه صفتی را برای حق تعالی منکر شده‌اند و گروه سوم، صفات را به صفات ذات و زاید بر ذات تقسیم کرده و قایل به نفی صفات زاید بر ذات شده‌اند. منشأ این ‌گرایش‌ها، عدم تأمل کافی در مجموعه روایات و زمینه‌های معرفتی…

چکیده حدیث پژوهی عالمان شیعی، چون دیگر گستره‌های مطالعات دینی ایشان، از مبانی و پیش فرض‌های مختلفی اثر می‌پذیرد. در این میان، مبانی کلامی، به خصوص در موضوع امامت، اهمیّتی ویژه می‌یابند؛ چه از بنیادی‌ترین مسائل عقیدتی در میان شیعه است. شیخ مفید به عنوان متکلّمی در مرحله گذار از نصّ‌گرایی به عقل‌گرایی، اثر گذار در شکل گیری نظام کنونی کلام شیعه و پر کار و پر تألیف، نمونه‌ای دقیق برای بر نمودن آثار مبانی امام شناسی در حدیث پژوهی است. نظام امام شناسی او در چهار مساله «چرایی و ضرورت وجود امام»، «جایگاه و مرتبت امام»، «صفات و ویژگی‌های…