مقالات

چکیده از جمله مهم‌ترین اعمال موجود در پایان مناسک حج امامیه، طواف نساء است. این در حالی است که فقیهان مذاهب مهم اهل‌سنّت، طواف دیگری به نام طواف وداع را واجب می‌انگارند. نسبت‌سنجی و موازنه میان این دو طواف و بازنگری ویژگیهای آن دو از دریچه‌های مختلف، مسئله‌ای است نیازمند پژوهش که به‌رغم کارکردهای فراوان در شکل‌گیری تصویری هر چه بهتر از باورهای فقهی هر یک از مذاهب اسلامی و پاسخگویی به پرسشهای پیرامون یگانه یا دوانگاری این طوافها، از دایره قلم‌زنی دانشیان و فقه‌پژوهان مسلمان به دور مانده است. نوشتار پیش رو، با مطالعه‌ای تطبیقی سعی در برجسته نمودن…

چکیده پیامبران اُسوه های عینی مبتلاء شدن های الهی بودند و گزارش مبتلاء شدن وی در قرآن با گزینشی هوشمندانه انجام شده هست. برابر فرضیه این پژوهش، پدیداری ابتلای پیامبران ارتباطی متقابل با شرایط فردی و اجتماعی آنها دارد. بنابراین، امتحان پیامبران متناسب با گفتمان جامعه روزگار آنها بوده هست و شناخت این گفتمان در تفسیر این مبتلاء شدن ها امری ضروری هست. از این رو، آنالیز شرایط فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه زیستی پیامبران، در تشخیص زمینه های اجتماعی مبتلاء شدن وی کارآمد هست و در پی آن، عکسی دقیق تر از چرایی، چگونگی و توجیه تنوع گونه های…

چکیده: در فقه قديم نظريه اي وجود داشت که زن در صورت پرداخت نشدن نفقه توسط زوج، حق طلاق داشته باشد و اکثر فقهاي اهل سنت آن را به قبول حسن پذيرفته اند. در فتح الوهاب اين حق طلاق را اولي از حق فسخ در عيوب جسمي دانسته است. در فقه شيعه اين نظريه نتوانسته استحکام خود را پيدا کند و فتواي اکثر بر نداشتن حق طلاق براي زوجه است. شيخ طایفه در راس مخالفين بوده و مي فرمايد: اگر شوهري معسر شد زوجه نمي تواند به طلاق اقدام کند. علامه در نداشتن اين حق تشکيک نموده و عنوان کرد…

چکیده مقاله: به استناد روایات فراوان اهل سنت، پیامبراکرم(ص) وقوع سه طلاق با یک صیغه یا سه صیغه پیاپی در یک مجلس را ممنوع اعلام کرد، اما خلیفه دوم از سال سوم خلافت خود آن را جایز شمرد و این تجویز خلیفه سبب شد که جمهور فقهای اهل سنت باپیروی از او به مشروعیت این سنت جاهلی فتوا دهند، در حالی که قرآن کریم وروایات نبوی(ع) گویای عدم وقوع سه طلاق در یک مجلس هستند و برخی از فقیهان اهل سنت نیز به تعارض عملکرد خلیفه دوم با کتاب و سنت اعتراف دارند و البته باتوجیهاتی غیر قابل قبول درصدد…

خلاصه ماشینی: “اتفق الأصولیون المتأخرون علی ان المرجع فی الشبهات الحکمیة هو البراءة العقلیة ، فإذا شک الإنسان فی وجوب شیء أو حرمته بعد الفحص عن مظان الدلیل ، یحکم العقل بعدم وجوبه و حرمته ظاهرا مستندا إلی قبح العقاب بلا بیان ، و لتوضیح مقصدهم نقول : ان التمسک بالبراءة العقلیة یتحدد بأمور : الأول : عدم ورود البیان من المولی فی المورد ، سواء أکان البیان بالعنوان الأولی أم بالعنوان الثانوی ، مثلا إذا شککنا فی حرمة شرب التتن ، فالعقل لا یمنع من الارتکاب بشرط أن لا یرد فی المقام بیان فی حرمة شرب التتن ، إما…

چکیده: حديث منزلت، از احاديث متواتر است كه در كتب معتبر روايي شيعه و عامه نقل شده است. نويسنده در اين مقاله، ابتدا مضمون برخي از احاديث شيعه را در ذكر كرده كه منزلت اميرالمومنين علي (ع) نزد پيامبر (ص) را همانند هارون نزد موسي (ع) مي داند و در ادامه، به ارتباط آن با مقام فرض الطاعه امام (ع) مي پردازد. نويسنده خلافت را به عنوان يكي از شوون منزلت برشمرده و معناي خليفه را به لحاظ لغت و روايات اهل بيت (ع) بررسي كرده، به توضيح مقام خلافه اله پرداخته و پيامبر (ص) را با توجه به تفويض…

اصل مقاله جایگاه نظریه حق الطاعه ییکى از ارکان اندیشه اصولى استاد شهید سید محمدباقر صدر, نظریه حق الطاعه است و در زمره آن دسته از نظریات اصولى جاى مى گیرد که نقش مهمى در تفسیر و تحلیل دیگر قواعد اصولى دارد. براساس این نظریه, هرگاه مکلف در ثبوت تکلیفى, اعم از وجوب یا حرمت, شک کند و دلیلى شرعى بر اثبات یا نفى آن نیابد, به حکم عقل ملزم به احتیاط است. در مقابل, مشهور اصولیان معتقدند که در این جا مکلف ملزم به احتیاط نیست و مى تواند اصل برائت عقلى را جارى کند. پس محل نزاع در…

چکيده: ابوعلي دقاق نيشابوري (م405) از نامدارترين عارفان قرن چهارم هجري در نيشابور و ملقب به صفاتي چون: «استاد»، «امام فن» و «لسان وقت» بوده است. اين القاب، بيانگر استادي و سخنوري وي در «مجالس»ِ عرفاني بوده و آن طور كه از شواهد تاريخي و ميراث فكري او برمي آيد، دقاق با بيان «صريح» و «لسان فصيح» خود، پرشورترين مجالس را در نيشابور و مرو و شهرهاي اطراف برپا مي كرده و در اين مجالس از عمده ترين بن مايه هاي عرفاني و مضاميني همچون: حال «لطيف» محبت و اينكه دل آدمي گنجينه و وقف آن است؛ ادب در طاعت…

چکیده مسئولیت غاصب نسبت به منافع مال مغصوب همواره یکی از مباحث مهم و کاربردی در فقه اسلامی بوده‏ است. تشتت آراء بین فقهای اسلامی و تنوع استدلال‏ ها همراه با عدم جامعیت مباحث قبلی، از دلائل نگارش این مقاله است. در این مسأله ابوحنیفه و اتباع غیر متأخر او معتقدند غاصب به هیچ وجه ضامن منافع نیست. از نظر مالک بن انس نیز در صورت عدم استفاده از منافع، غاصب ضامن نیست اما در مقابل شافعیه و امامیه و حنابله معتقدند غاصب هم در منافع مستوفات و هم غیر مستوفات ضامن است. عدم صدق غصب بر منافع، مال نبودن…

چکیده: یکی از مبانی فقهی طرح‌شده به‌عنوان مبنای مسئولیت مدنی «احترام» است. علی‌رغم ذکر برخی آیات و سیره عقلا به‌عنوان مدرک قاعده احترام، مهم‌ترین مدرک قاعده احترام روایات دانسته شده‌ است. پرسش این است که آیا روایات مرتبط با احترام می‌توانند ضمان را که یک حکم وضعی است و اساس مسئولیت مدنی مبتنی بر آن است توجیه نمایند یا خیر؟ در این مقاله با عدم‌ پذیرش نظر فقهایی که از روایت «لایحل مال المسلم الا عن طیب نفسه» ضمان را استخراج کرده‌اند، دلالت دو روایت «لایصلح ذهاب حق احد» و «حرمه ماله کحرمه دمه» بر ضمان پذیرفته شده و با…

چکیده طبق روایتی در جوامع حدیثی، شخصی برای حفظ کالایش مردی را اجیر می‌کند و او را بر آن می‌گمارد تا نگهداری‌اش کند؛ ولی اجیر کالا را می‌دزدد. امام صادق(ع) در این باره می‌فرمایند: «اجیر مؤتمَن است». این روایت به‌لحاظ سندی معتبر است و از آن به صحیحۀ حلبی یاد می‌شود. برخی فقیهان و محدّثان کوشیده‌اند صحیحه‌ی حلبی را با تقدیر، توجیه و تأویل بر عدم ضمان امین تطبیق کنند؛ ولی تأمل در صحیحه و نقل‌های مشابه آن نشان می‌دهد که هیچ‌گونه ارتباطی به عدم ضمان امین ندارد، بلکه مربوط به حدّ سرقت است و برخی صاحبان جوامع حدیثی، به‌اشتباه،…

چکیده حکم به بطلان ضمان ما لمیجب در فقه اسلامی موجب طرح مسائل و مصادیقی شده است که میان فقیهان اختلاف نظر فراوانی را به وجود آورده است. برخی از این مصادیق به حدی در عررف رایر و متداول است که گروهی از فقیهان قائل به بطلان ضمان ما لم یجب، درصدد توجیه برآمدهانرد ترا برا خارج کردن این موارد از شمول ضمان ما لمیجب، بتوانند جایگاهی برای صحت آن بیابند. اما برخری دیگر بدون ملاحظهی عرف رای و ارتکاز عقلایی، به صراحت حکم به بطلان برخری از م صرادیق یراد شده دادهاند. ضمان از اعیان مضمونه یکی از مصادیق…