مقالات

چکیده در بازتابی که از شخصیت حضرت ابراهیم خلیل (ع) به‌عنوان شخصیتی محوری در منابع ادیان ابراهیمی دیده می‌شود دوره زندگی ابراهیم (ع) در موطن پدری بسیار پیش از دوره زندگی‌اش در شام موردتوجه قرآن و منابع اسلامی بوده است و این در حالی است که در منابع یهودی و مسیحی تنها در متون محدودی پرداخت به آن دیده می‌شود. ازآنجاکه قصص مربوط به آغاز دعوت ابراهیم (ع) در منابع هر سه دین به‌صورت پراکنده و گسیخته نقل‌شده‌اند. در مقاله حاضر این قصص نخست به‌صورت قطعات داستانی مطالعه شده‌اند بدون آنکه روند روایت شناختی در آن لحاظ گردد و سپس…

چکیده آنچه تاکنون در حوزه مطالعات تاریخ اسلام و حوادث قرن اول هجری و به خصوص دوران حکومت امیرالمومنین (ع) مطرح شده، بیشتر تبیین تاریخی حوادث بوده که موجب شده است بسیاری از جوانب فرهنگی و اجتماعی آن وقایع مغفول مانده و تنها به گزارشی شرح حالی از روند وقایع اکتفا شود. به نظر می رسد آنچه امروزه می تواند راه گشای فهم بسیاری از وقایع آن دوران باشد، تبیین دیدگاه ها و مبانی نظری افراد شاخص و مطرح اعم از موافقین و مخالفین با دولت حق از خِلال کلام و گفتار ایشان باشد. چرا که زبان آدمی، معرّف شخصیت…

چکیده دوگانۀ غیبت ـ امام قائم در تاریخ روایت نگاری‌های صدر اسلام همواره به عنوان یک گفتمان رایج در میان مسلمانان از هر طبقه در زندگی فردی و اجتماعی بروز داشته است. انگاره‌شناسی‌های گفتمانی صورت گرفته حاکی از آن است که این تفکر در روایت‌نگاری‌های صدر اسلام در منابع اهل سنت و شیعه بروز جدی دارد و در میان طبقات مختلف مردم، آن را به یک گفتمان غالب، مبدل ساخته است. دوگانه غیبت ـ امام قائم از جمله موضوعاتی است که در عصر حضور معصومان علیهم‌السلام مورد توجه مسلمانان، به‌عنوان یک گفتمان و به‌طور خاص در نظرگاه شیعیان به‌ویژه دانشوران…

چکیده اباصلت عبدالسلام بن صالح هروی (ح 160-236) در شمار محدثان مشهوری است که از امام رضا و امام جواد(علیهماالسلام)حدیث نقل کرده است. واکاوی جنبه‌های مختلف زندگانی و شخصیت او، مانند بیان روابطش با امام رضا (ع) اندیشه‌های کلامی و به­ ویژه اختلاف نظرها بر سر مذهبش و نیز وثاقت او نزد علمای فریقین، خاصه با تکیه بر نظر دانشمندان رجال­ شناس سنی و شیعه، و همچنین اختلافات درباره محل مزار وی برعهده این نوشتار است. در این پژوهش، با استناد به منابع معتبر نشان داده ­شده که اباصلت در شمار آن دسته از محدثانی بوده که در آغاز مذهب…

چکیده انتخاب انواع روش­های تفسیری بستگی به نوع نگاه مفسّر به قرآن دارد، مفسّر در نگرش ساختاری و مجموعی به قرآن، مدلول و معنای آیه را با ابزارهای گوناگون و از همه مهم­تر با توجه به سیاق آیه واکاوی می­کند، اما در نگرش تجزیه­ای و تفکیکی، عنصر سیاق چندان اهمیتی ندارد، در این دیدگاه می­توان آیات را تقطیع نمود و معنای استقلالی آن را مد نظر داشت. این تحقیق با باور به معناداری مستقل فرازهایی از آیات بدون توجه به سیاق و بافت معنایی، معتقد است با توجه به مبانی و قواعد تفسیری می­توان معنای استقلالی فرازهای آیات را همسو…

چکیده به اعتقاد حکما، انفکاک ذات از ذاتی امری محال و ناممکن است. لیکن برخی با استناد به آیۀ 69 سورۀ انبیاء که خداوند آتش را بر ابراهیم برد و سلام نمود، در مسئلۀ فوق مناقشه نموده‌اند. در مقابل، کسانی که به این قاعده معتقدند، در صدد پاسخ از اشکال فوق برآمده و هر یک پاسخی متفاوت به این اشکال داده‌اند. ما با احصای نظرات مفسران و صاحب‌نظران دربارۀ این آیه، به نقد و بررسی آن‌ها پرداخته و در نهایت با مناقشه در بعضی و ناکافی دانستن بعضی دیگر، به تبیین پاسخ مختار پرداخته‌ایم. به اعتقاد ما پاسخ به این…

چكيده: احاديث معصومان عليهم السلام در تفسير قرآن، نقش و جايگاهى مهمّ دارند. كليات آن در برخى از آيات و احاديث بيان شده است. امّا مؤلف در اين مقاله، سه كاربرد ويژه حديث در تفسير قرآن را تبيين می كند : اول – استخراج اصول و قواعدِ روش شناختىِ تفسير ( ويژگىهاى مهم قرآن مانند: هدايت ، جامعيت، هماهنگى درونى، ذو وجوه بودن، جارى بودن در طول زمان، عاّم و خاصّ، محكم و متشابه، نهى از تفسير به رأى و….) دوم – تعيين و تكوين مبانى تفسيرى، يعنى اينكه مفسّر، كليات نظام انديشه دينى خود را از قران و سنت…

چکیده تشبيه و تنزيه از پيچيده ترين مباحث عرفانی و يكی از مسائل مهم اعتقادی مـرتبط بـا عقيدة توحيد اسلامی است كه اكثر متفكران و انديشمندان مسلمان به آن توجه كرده اند. صورت مادي و انساني دادن به خدا همواره طي تاريخ وجـود داشـته و برخـي بـراي شناخت خدا او را به انسان يا موجودات ديگري تشبيه كرده و حتي قائل به تجسم خدا شده اند. در مقابل، عده اي ديگر نيز براي در امان ماندن از تشبيه به تنزيه مطلق پناه برده و شناخت خدا را امري محال دانسته انـد. امـام علـي (ع) بـا ارائـه دلايلـي، از جملـه بي…

چكيده: واژه تأويل در قرآن كاربردهاي گوناگون دارد. از جمله در مورد برخي آيات و نيز نسبت به تمام قرآن، تأويل به كار رفته است. از اين رو پي بردن به معناي تأويل از نگاه قرآن تنها آشنايي با يك مفهوم قرآني نيست، بلكه گامي است در جهت فهم مراد خداوند. اين مقاله با پي جویي معناي اين واژه در واژگان عرب و مفهوم عام قرآني آن، ديدگاههاي سه تن از دانشمندان علوم قرآن و تفسير را مورد بررسي قرار داده و در نهايت بدين نتيجه نزديك شده است كه تأويل آيات از سنخ معناي ظاهري و يا مدلول لفظي…

چکیده تأویل قرآن، موضوعى است که بیشتر مفسران و نویسندگان علوم قرآن، مطالبى درباره آن نگاشته اند; امّاحقیقت این است که بیشتر این نوشته ها و پردازشها آن گونه که باید پرده ابهام از چهره این اصطلاح برنگرفته اند وچه بسا نوشته هایى که به جاى زدایش ابهام مایه زایش پرسشهایى جدید دراین مقوله هستند. دگرگونى معنایى و به کار رفتن اصطلاح تأویل در برابر اصطلاح تفسیر و تنزیل ودرکنار ظهر و بطن قرآن ممکن است از جمله زمینه هاى ابهام این واژه باشد. فهم معناى واژه (تأویل) با تکیه بر معناى لغوى و دستورى آن چندان دشوارنیست، چه این…

چکیده: درباره آیه «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیرا»(انسان: 8) در میان مفسران فریقین، مباحث گوناگونی شکل گرفته است که عمدتاً به سبب نزول این آیه برمی گردد. شیعه به استناد دلایل متقن درون متنی و برون متنی تنها سبب نزول مرتبط با اهل بیت را پذیرفته وبه هیچ روی عام بودن آیه را نمی پذیرد. درمقابل، مفسران اهل سنت در این باره اتفاق نظری ندارند؛ برخی از آنان همچون سید قطب، سبب نزول مرتبط با اهل بیت را مطلقاً نمی پذیرند و به دلایل درون متنی و برون متنی متعددی استناد می کنند. برخی دیگر…

چکیده آیه به شیء نمایان و قابل مشاهده اطلاق می‌گردد که با ظهور خود و به نسبت علم و ادراک انسان، برای او حامل پیام و نشانی برای مقصدی مشخّص می‌باشد و توجّه انسان را به سویی خاص جهت می‌دهد و معطوف می‌نماید. خداوند متعال آیات آفاقی و انفُسی را به فرد نشان می‌دهد و در نتیجة آن تجلّی، می تواند فهمی برای فرد اتّفاق بیفتد که منجر به درک حقّانیّت آیات می‌شود. از بین حواس، مشاهده و رؤیت از اهمیّت خاصّی برخوردار است. برای بهره بردن از آیات الهی نیز می‌توان از مُدِل‌های مختلف مشاهده استفاده کرد. در این…