مقالات

چکیده مسئلۀ جانشینی پیامبر اسلام(ص) از مهمترین مسائل در بین مسلمانان از صدر اسلام تاکنون بوده است. شیعه قائل به منصوص بودن نصب امام علی(ع) از سوی خدا و رسول(ص) است. یکی از دلائل متقن شیعه جهت اثبات امامت و خلافت امیرالمؤمنین(ع)، حدیث متواتر غدیر است، اما اهل سنت حدیث مزبور را در حد محبوبیّت و نصرت و مفاهیمی غیر از امامت تنزّل داده اند. علامه میرحامدحسین، که از عالمان شیعی است، مفاد حدیث غدیر را در کتاب «عبقات الانوار فی امامة الائمه الاطهار» تبیین کرده و دلائل متعددی برای اثبات دیدگاه شیعه اقامه کرده است. این پژوهش بر آن…

چکیده راهیابی احادیث پرشمار راویان ضعیف یا متهم به غلو و دروغگویی به نگاشته‌های حدیثی شیعه و حتی معتبرترین آنها، پیامدهایی چون انکار آموزه‌های نهفته در احادیث این گروه و تردید در درستی برخی از آنها را به دنبال داشته است. چاره‌اندیشی در چگونگی رویارویی با این راویان و احادیث آنها، به‌ویژه آن دسته از احادیث که به‌گونه‌ای با باورهای پیوسته با امامت گره خورده‌اند، از جمله بایسته‌های حدیث­ پژوهی به شمار می‌رود. در این مختصر کوشیده ­­ایم با بازخوانی بخشی از میراث امامتی سه تن از راویان متهم به غلو: سهل بن زیاد، محمد بن سنان زاهری و محمد…

چکیده اهتمام و استناد به سیره نبوی، از همان روزهای آغازین عصر خلافت آشکار بود. توجه به سیره نبوی، الگوی عملی و راهکاری برای خروج از مشکلات فرا روی جامعه بود؛ از سوی دیگر، اهرمی بود در دست گروه‌های رقیب، برای اثبات آرای سیاسی اجتماعی خود. اهتمام و بهره‌وریِ آمیخته با گرایش‌های متعدد، گاه باعث نادیده گرفتن یا پدید آوردن خبر، برجسته کردن خبری یا کمرنگ کردن خبری دیگر می‌شد و در نتیجه، بیم نوعی تحریف سیره نبوی می‌رفت. در چنین فضایی، نقش تحریف‌زدایی و تبیین واقعیت‌های تاریخی برای آگاهانِ صادق و کسانی که نمی‌توانستند به هر گزارشی اعتماد کنند،…

چکیده واژه صراط در قرآن 45 بار استعمال شده است؛ این آیات به سه دسته قابل تقسیم ­اند. دسته اول: اشاره به مصادیق عینی صراط دارند. دسته دوم: عوامل هدایت به صراط مستقیم و دسته سوم: اوصاف صراط را بیان نموده‌اند. اشکال برخی مبنی بر اشاره قرآن به صراط‌ها وارد نیست. زیرا مستند این عده (که صراط نکره را دلیل بر معنی صراط‌ها گرفته‌اند)، مردود است. زیرا اولاً: صراط به صورت جمع استعمال نشده است. ثانیاً: در تعدادی از آیات ادعا شده، تنوین نه برای تنکیر بلکه تنوین تفخیم است. به علاوه، با در نظر گرفتن مجموع آیات صراط (معرفه…

چکیده: این مقاله تلخیص و بازنویسی یکی از مباحث میرحامد حسین نیشابوری لکهنوی از کتاب “استقصاء الإفحام” اوست که در آن، احادیث بداء و طینت را در منابع اهل تسنن نشان داده است. وی با استناد به منابع تسنن، به آن گروه از دانشمندان اهل تسنن که این گروه احادیث را ویژه شیعه می‌دانند، جواب داده است. میرحامد حسین، کتاب یاد شده را در پاسخ به مطالب حیدر فیض آبادی دانشمند سنّی قرن سیزدهم نوشته است. کلیدواژه‌ها: بداء؛ طینت؛ منابع اهل تسنن؛ لکهنوی، میرحامد حسین؛ استقصاء الافحام (کتاب)؛ فیض آبادی، حیدر.

چکیده در جوامع روایی شیعی، روایاتی وجود دارد که بر اساس آن، طینت، یا به عبارتی مادهٔ اولیهٔ آفرینش انسان، در مؤمن یا کافر شدن یا سعادت و شقاوت او نقش اساسی دارد؛ به گونه‌ای که خداوند انسان‌های مؤمن را از ماده‌ای خوش‌بو و خوشایند با عنوان طینت علیین، و انسان‌های کافر را از ماده‌ای بدبو و ناخوشایند با عنوان طینت سجین آفریده است. مسلم است که این روایات با این تعابیر، منافی اختیار انسان و به تبع آن عدل الاهی است. از این‌رو اندیشمندان مختلف تلاش‌های فراوانی برای رفع تعارض این روایات با اختیار و عدل الاهی صورت داده‌اند…

چکیده: درباره عهدی كه خدا با بندگان خود بسته نظرات مختلفی وجود دارد. روایات را تایید كرده؛ همچنین خروج ذریه ی آدم در عالم ذر «عهد الست»، معصومین و گرفتن پیمان از آنان توسط خداوند بر ربوبیت و نبوت و امامت مشخص شده است؛ حتی مكان آن در روایت نیز معین شده است. با اتكا به روایات متواتر و محكم به عنوان مسلمان تابع شریعت، هیچ شكی در صحت و اصالت عهد الست وجود ندارد؛ اما گروهی بر این عقیده اند كه آیه ی الست، جنبه ی تمثیل دارد. گروهی دیگر نیز قائل به اخذ پیمان از ارواح بشر در…

چکیده سرنوشت از پیش تعیین شده و سعادت و شقاوت ذاتی همواره از سوی معتقدین به مختار بودن انسان رد شده است؛ اما به نظر می رسد نص یا مدلول برخی روایات (و حتی آیات) به نوعی به تعیین سرنوشت و سعادت و شقاوت انسان ها در عوالمی قبل از دنیا اشاره دارند. چگونگی رفع تضاد میان جبر ناشی از قبول این منقولات با اختیار دنیوی انسان، هدف نوشتار حاضر است. این مقاله از میان نظرات موجود در این باب، به مقایسه رأی علامه طباطبایی و مکتب تفکیک (با محوریت نظرات مجتبی قزوینی، حسنعلی مروارید و محمدباقر ملکی میانجی) پرداخته…

چکیده آیه میثاق (اعراف/172) بیان کننده عهد خداوند با بندگان خویش است که موجب ابراز نظرات مختلف مفسران، از جمله وجود عالم ذر برگرفته از روایات، فطرت، تمثیل، دو نشئه ملکوتی و ملکی انسان، عالم عقل و وحی و … شده است. در این پژوهش پس از ذکر همه این نظرات و بیان نقاط ضعف و قوت هر نظریه، بررسی روایات ذیل آیه بیان خواهد شد که به ظاهر تواتر معنوی دارند، اما پس از حذف مشترکات در طرق و روایات مکرر از یک فرد خاص و بیان اضطراب در متن روایات و ضعف سندی آنها، نه تنها تواتر معنوی،…

چکیده : یگانگی و دادگری خداوند متعال که در متون دینی، تحت عنوان “توحید و عدل” یاد شده است، از چنان اهمیّتی برخوردار است که به مثابه اساس دین، شناخته می‌شود و سایر اصول اعتقادی، منشعب از این دو رکن است. یکی از این دو، یعنی توحید، باوری است که مبتنی بر یکتایی آفریدگار است؛ خدا کفو و شبیهی در میان خلق ندارد و از طرفی، آنچه مخلوق دارد، یکسره مُلک خدای بی‌انباز است که تملیک نموده است؛ از این رو، آدمی ‌در پیشگاه او منفعل است. از سوی دیگر، حقّ متعال، انسان را موجودی مختار و آزاد آفریده که…

چکیده از دیر باز، پژوهشگران مفاد واژه های عرش و کرسی را در قرآن کریم بررسی کرده و در پی یافتن پاسخ این پرسش بوده اند که این دو واژه بیانگر یک واقعیت اند یا اینکه دو واقعیت را بیان می کنند؛ بدین صورت، آنها نظریه هایی متفاوت را – که ناشی از تخصص و نیز برداشت های گوناگونشان از منابع است – درباره دو واژه مورد بحث طرح کرده اند: گروهی آیات در بردارنده این دو واژه را جزو متشابهاتی قلمداد کرده اند که باید بدانها ایمان آورد و از تعمق در آنها خودداری کرد. برخی دیگر اظهار نظر…

چکیده: مسئله عصمت پیامبران از گناه از مسائلی است كه نقشی به سزا در اثبات یا انكار دیگر عقاید دینی دارد؛ از این رو، همواره یكی از دغدغه های فكری مسلمانان بوده و هست. نظر به اهمیت این مسئله، قرآن كریم نیز به آن پرداخته است. در این میان، برخی متفكران غیر مسلمان، آیات قرآن را دلیلی بر انكار عصمت پیامبران پنداشته اند؛ در حالی كه اغلب دانشمندان مسلمان آیات یاد شده را توجیهی قابل قبول كرده اند. در این میان، برخی از عالمان مسلمان نیز با ارائه آیاتی چند از قرآن، به اثبات عصمت پیامبران از گناه همت گماشته…