مقالات

چکیده نحوه تعامل رسول خدا (ص) با منافقان از موضوعات پردامنه و بحث برانگیز در تاریخ اسلام بوده است. بر اساس یافته های این پژوهش رسول خدا در برخورد با منافقان بیشترین مقدار تساهل و تسامح را از خود نشان داد و تا آنجا که ممکن بود از مجازات آنها صرف نظر کرد. آن ها را مجبور به شرکت در جنگ نکرد. اگر با سخنان خود در صدد آزار رسول خدا (ص) یا تضعیف روحیه مسلمانان بر می آمدند گاه پاسخ آنان را به صورت کلامی می داد و گاه آنان را منزوی و اعمالشان را با محدودیت مواجه می…

چکیده یکی از ساختارهای قرآن برای بیان معارف، داستان‌پردازی است. قرآن کریم نیز مانند سایر کتب آسمانی برای آموختن قانونمندی های هستی به آدمی و انذار و تبشیر وی و نیز اِخبار از سرگذشت پیشینیان و حکایت پیامبران از داستان بسیار بهره برده است. از جمله این داستان‌ها، روایت حضرت مریم(س) است که به دلیل اشتمال آن بر نشیب و فرازهای گوناگون و ماجراهای خارق‌العاده از جمله ولادت‌طفلی بدون پدر و سخن‌گفتن وی در گاهواره، بسیار مورد‌توجه بوده‌ است. شرح، تفسیر و بررسی این داستان و سایر حکایت های قرآنی تلاش‌های علمی بسیاری را به خود اختصاص داده و پژوهندگان…

چکیده معتبر بودن مجموعه روایات بخش امامت اصول کافی موسوم به کتاب الحجة که از مهم‌ترین منابع روایی شیعه در موضوع امامت به شمار می‌رود، در میان علمای متقدم امامی اجمالاً امری مسلم بوده است. علت این امر توجه ایشان به وثوق صدوری به عنوان مبنای پذیرش روایات و بهره‌گیری از قرائن‌ خارجیِ صحت روایات بوده است. اما در نگاه متأخران که تکیه آن‌ها در ارزیابی روایات عمدتاً بر وثاقت راویان سند متمرکز شده، آمار روایات معتبر به حدود 40 درصد کاهش یافته است. برخی نیز با سخت‌گیری شدید در دو حوزه سند و متن روایات، تنها 10 درصد این…

چکیده مساله علم نبی اکرم و خصوصاً گستره علم غیب ایشان، از مسائلی است که همواره اذهان پژوهشگران را به خود مشغول داشته و پرسش‌هایی را فرا روی آن‌ها نهاده است. در این نوشتار با بررسی مفاد آیه عالم الغیب با رویکرد عقلی و عرفانی اثبات می‌شود که لازمه خلافت الهی و مقام اصطفاء، احاطه علمی بر همه حقایق عالم هستی است و نیز اقتضای اشرف مخلوقات عالم هستی بودن اتصاف به صفات خداوند متعال و از جمله اتصاف به علم اوست. کلیدواژه ها: پیامبر اکرم، انسان کامل، علم غیب، خزانه علم، مفاتیح غیب.

چکیده کلینی در تألیف الکافیِ خود از منابع متعدد مکتوب حدیثی بهره برده است که بررسی آن‌ها می‌تواند در شناسایی هرچه دقیق‌تر روش وی در تدوین کتابش سودمند باشد. نکته جالب توجه آنکه مؤلفان برخی از این منابعش در کتب رجالی افرادی دروغگو و حتی جاعل حدیث معرفی شده‌اند. از جمله آن‌ها، اسحاق بن محمد احمر است که تاکنون هیچ پژوهش مستقلی به روایات منقول از وی در الکافی و منبع کلینی در نقل آن‌ها نپرداخته است. نجاشی دو کتاب أخبار السید و کتاب مجالس هشام را از میان آثار وی معرفی کرده است. از لابلای میراث نُصیریه پنج کتاب…

چکیده روزۀ عاشورا از آیین‌های معمول اهل سنت است؛ وانگهی، روایت‌ها دربارۀ خاستگاه و احکامش متهافت به نظر می‌رسند. فقیهان عامه با تلاش برای جمع میان روایات خویش در این باره، سرانجام به استحباب این آیین حکم کرده‌اند. شیعیان نیز، که روایات پنج امام نخست رویکردی مثبت به آیین دارد، بر پایۀ روایات ائمۀ متأخر به کراهیت یا حرمتش فتوا داده، و آن را بر ساختۀ امویان برای عید گرفتن در ایام شهادت امام حسین (ع) شناسانده‌اند. محقق معاصر سلیمان باشیر نیز در عین نفی ارتباط این رسم به آن شهادت، نقش امویان را در شکل‌گیری این آیین مؤثر می‌انگارد….

چکیده مسأله­ ی خلوت­گزینی یا «تحنّث» پیامبر اکرم (ص) در غار حراء، یکی از مسائلی است که در ارتباط با زندگانی پیش از بعثت آن حضرت طرح شده است. اکثر دانشمندان با استناد به روایاتی که در کتب فریقین در این باره وارد شده است، «تحنّث» در غار حراء را جزئی از زندگانی پیامبر اکرم (ص) به شمار آورده‌­اند؛ حال آنکه این روایات از نظر دلالی و نیز سندی از اعتبار کافی برخوردار نیستند. روایات حاکی از «تحنّث» پیامبر اکرم (ص) در غار حراء، از سویی مشکلات متعدد محتوایی از قبیل مخالفت با آیات قرآن کریم و مخالفت با عقل…

چکیده آل بویه در قرون چهارم و پنجم هجری(322-447) با سه شاخه: آل بویه فارس، آل بویه ری و آل بویه عراق بر بخش‌های گسترده ای از قلمرو خلافت شرقی در مرکز و غرب ایران فرمانروایی کردند. این روزگار عصر زرین فرهنگ و تمدن اسلامی ایرانی است و علوم مختلف از جمله دانش‌های اسلامی پله های بزرگ رونق و ترقی را زیر پا نهاد. دوره طلایی تمدن اسلامی ایرانی در کنار تعالیم و آموزه های اسلامی، و همت و پشتکار عالمان و متعلمان، دستاورد حمایت‌های مادی و معنوی امیران و وزیران بویهی و محصول رفتار ملایم و توأم با تسامح…

چکیده مقاله‌ی حاضر، به بررسی جایگاه عهدنامه‌ی امیرالمومنین علی(ع) به مالک اشتر، در منابع اسلامی و ویژگی‌‏های آن می‏پردازد. در این پژوهش، منابع عهدنامه‌ی مالک، اعم از منابع شیعه و اهل سنت، جایگاه آن در منابع فقهی و تفسیری و شهرت آن در نقاط مختلف جهان اسلام، مورد بررسی قرار می‏گیرد. به علاوه، سند این عهدنامه مورد تدقیق قرار گرفته و دیدگاه‌های مختلف در این‌باره بیان می‏شود. این مقاله‌، در پایان، به مضامین و محتوای عهدنامه پرداخته و محورهای اصلی آن را مورد بحث قرار می‌دهد. سند صحیح و مضامین عالی عهد‌نامه، از جمله دلایل برجستگی خاص آن در بین…

چکیده یونس بن عبدالرحمان از برجستگان اصحاب امامان و مشایخ حدیث امامیه است. در منابع، علاوه بر گزارش‌‎های فراوان مدح یونس، گزارش‌‎های جرح نیز دربارۀ او نقل شده است. در حل تعارض این دو دسته از گزارش‌‎ها، رویکردهایی چون مردود دانستن گزارش‌‎های جرح به دلیل ضعف سند، توجیه آن‎ها با حمل بر تقیه و جرح مصلحتی و یا جعلی دانستن برخی از آن‎ها از سوی برخی از رجالیون ارائه شده است. مقالۀ حاضر به بررسی علت‌های گوناگون اختلاف نظر دربارۀ یونس بن عبدالرحمان می‎پردازد و هدف آن شناسایی و سامان‌دهی شاخص‌هایی علاوه بر وثاقت، عدالت و مقام علمی، به منظور…

چکیده کتاب الحج نوشتۀ معاویة بن عمار ـ از اصحاب مورد اعتماد امام صادق «علیه­ السلام» ـ از اصولی است که در تألیف کتاب‌های متقدمان امامیه در موضوع حج مورد استفاده قرار گرفته است. به مناسبتِ اعمال حج، زیارت رسول خدا «صلی ­الله­ علیه­ و­آله» و اعمال سایر اماکن متبرکۀ مدینه نیز در این کتاب وجود داشته است. شناسایی احادیث این کتاب در موضوع زیارت که در کتاب‌های موجود متقدمان امامیه ـ به خصوص الکافی، الفقیه، کامل الزیارات و تهذیب ـ باقی مانده و ارزیابی سندی آن‌ها، هدف این نوشتار است. این کار با بررسی اسناد این احادیث در کتاب‌های…

چکیده مناظرات امام رضا(ع) در ادبیات دینی شیعۀ امامیه از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است. با وجود آنکه برخی در اعتبار و اصالت آن‌ها تردید روا داشته‌اند اما مورد استفاده و استناد بسیاری از محدثان و پژوهشگران قرار گرفته و می‌گیرد. از این رو شایسته است مناظرات حضرت رضا(ع) در عراق و خراسان از نظر سندی و متنی مورد ارزیابی علمی قرار گیرد تا اعتبار و اصالت آن به روشن گردد. در این پژوهش، سند این مناظرات از نظر رجالی مورد بررسی قرار گرفته است. محمد بن فضل هاشمی، راوی مناظرات عراق و غالب رجال سند مناظرات خراسان مانند…