چکیده:
در طول دورهی حضور ائمه معصومین (ع) از امام علی (ع) تا امام دوازدهم (عج)، شیعیان نیز مانند دیگر گروههای اسلامی، بنا به دلایل مختلف، به فرق گوناگونی تقسیم شده و انشعاباتی یافتند؛ ظهور و بروز چشمگیر فِرق شیعی را میتوان پس از شهادت امام حسین (ع) دانست، و ادامهی تفرّق و فرقه فرقه شدنِ شیعیان را در زمان سایر امامان معصوم (ع) شاهدیم که البته این فرقهها در دورههای دیگر امامان، بعضی مضمحل، نابود یا کمرنگ میشدند؛ و از آن طرف، فرق دیگری جان گرفته و به وجود میآمدند. زمان امام رضا (ع)، یکی از دورانهایی است که فعالیت فِرق شیعی، هم از لحاظ کمیت و هم کیفیت به اوج خود رسیده بود؛ در این زمان شاهد فِرق مختلف زیدیه، اسماعیلیه، فطحیه و غالیان (که از دورههای قبل به این دوره رسیده بودند) و نیز فرقهی نوظهور و خطرناک «واقفیه» (که در زمان خودِ آن حضرت، یعنی پس از شهادت امام موسی کاظم (ع) شکل گرفته بود) هستیم. ائمۀ معصومین (ع) در طول تاریخ حضور خود، تلاشهای زیادی را برای هدایت منحرفانِ از راه اصلی و نیز نیفتادن سایرین در دام انحراف انجام دادند؛ در این راستا امام رضا (ع) نیز تلاشهای گستردهای را انجام داد، که بررسی این تلاشها و در واقع نوع برخورد و تعامل و مناسبات امام (ع) در مقابل فرق مختلف شیعی، موضوع پژوهش حاضر میباشد. آن حضرت در برخورد با فرق مختلف شیعی، رفتار یکسانی نداشتند؛ و با فرق خطرناک واقفیه و غلات، شدیدترین برخورد و مبارزه، ولی در مقابل فرقهی فطحیه برخورد ملایم و مداراگونه را در پیش گرفتند، همچنین رفتار آن حضرت در برابر زیدیه، حاکی از نوعی بیاعتنایی و بیطرفی همراه با نهی از قیام است، که البته این تفاوت برخوردهای امام (ع) با فرق مختلف، ناشی از تفاوت این فرقهها از جهات گوناگون، مثل تفاوت آموزهها، فعالیتها و میزان خطر آنان بوده است، که سعی شده در ضمن پرداختن به چگونگی تعامل امام (ع) با این فرق، به این علل هم توجه شود.
کلیدواژهها: امام رضا (ع)، مناسبات، فرق شیعی، زیدیه، اسماعیلیه، فطحیه، واقفیه، غالیان.
مقالات مرتبط:
1. تعامل امام رضا (ع) با فرقه زیدیه، نعمتالله صفری فروشانی، زهرا بختیاری، تاریخ اسلام، تابستان 1391، شماره 50، (30 صفحه، از 83 تا 112)، (علمی – پژوهشی).
2. رفتارشناسی امام رضا (ع) در جریان غلو، نعمتالله صفری فروشانی، زهرا بختیاری، تاریخ اسلام، زمستان 1391، شماره 52، (38 صفحه – از 95 تا 132)، (علمی – پژوهشی).
3. امام رضا (ع) و فرقه واقفیه، نعمتالله صفری فروشانی، زهرا بختیاری، پژوهشهای تاریخی، تابستان 1391 – شماره 14، (20 صفحه، از 79 تا 98)، (علمی – پژوهشی)
4. وضعیت سیاسی و فرهنگی شیعیان در دورۀ امامت امام رضا(ع)، نعمت الله صفری فروشانی، زهرا بختیاری، هفت آسمان، پاییز 1392، شماره 59، (32 صفحه، از 5 تا 36).
جوایز:
این پایاننامه برگزیدهی جشنواره «انتخاب کتاب سال رضوی» در سال 1394 (در بخش پایاننامهها) شده است.