لغزش کتاب معرفة الحدیث در باب روایات فضل بن شاذان از امام رضا (ع)

چکیده:

در تألیفات شیخ صدوق (م 381 ق) به‌ویژه من لایحضره الفقیه، علل الشرایع و عیون اخبارالرضا (ع) به نقل‌های متعدد «فضل بن شاذان نیشابوری» (م 260 ق) از امام رضا (ع) برمی‌خوریم. در سده‌های گذشته، همه پژوهشگران علوم اسلامی به‌ویژه فقیهان، با اقبال گسترده و دل‌مشغولی وافر، به آن اخبار استدلال و در بسیاری مسائل فقهی دستمایه خویش قرار داده‌اند. حدود 35 موضع از موسوعه وسائل الشیعه که از منابع پایه‌ای استنباط است، نقل «ابن شاذان» از آن حضرت گزارش شده است. حدیث پژوه معاصر «محمدباقر بهبودی» با استناد به رجال کشی و طوسی، «فضل» را متولد پس از شهادت آن حضرت می‌داند و برای همین آن روایات را فاقد اعتبار سندی خواند. به نظر وی مسئولیت استناد نقل «فضل» از امام رضا (ع) بر عهده «علی بن محمد بن قتیبه» است؛ که فردی «کاذب»، «مزور» و «ملفق» بود. نویسنده این جستار با کندوکاو در آن دو کتاب رجالی و لحاظ کردن پاره‌ای قرائن تاریخی و بررسی برخی از اساتید و شاگردان «ابن شاذان» به نتیجه‌ای متقابل رسید و او را متولد حدود سال 180 هجری و پیشتر از آن می‌داند که درنتیجه می‌توانست از آن حضرت روایت کند.