چکیده:
مهر خاتم در اواخر سال ششم یا اوایل سال هفتم هجری برای ممهور کردن نامه های پیامبر به حکام سرزمین های همجوار، ساخته و پرداخته شد. این مهر ظاهراً از نوع انگشتری و شکل صفحۀ نگین آن مدور بوده است و بر آن در سه سطر عبارت «محمد رسول الله» را نقش کرده بودند؛ جنس و نگین آن نیز از سنگ حبشی تا انواعی از فلزات چون مس و آهن و نقره روایت شده است. پس از وفات پیامبر (ص) این مهر ابتدا به ابوبکر و سپس عمر و عثمان رسید و آنها نیز نامه ها و مکاتبات خود را بدان اعتبار می بخشیدند.
مهر خاتم در حدود سال سیام هجری در چاه اَریس (نزدیکی مدینه) افتاد و دیگر به دست نیامد، اما عثمان نظیرش را ساخت و مهر معمول خلافت داشت. با این حساب جز نامه های شخص پیامبر (ص)، بخشی از نامه های خلفای راشدین نیز ممهور به مهر حقیقی پیامبر (ص) بوده است؛ مکاتباتی که اگر نمونه ای اصیل از آنها به دست آمده بود، لااقل اثر مهر خاتم را به ما نشان میداد.
اوصاف این مهر در متون متقدم اسلامی نشان از نخستین اقدامات و ضروریات تشکیل نظام دیوانی در صدر اسلام است؛ همچنین استفاده از نوشتار جای تصویر، شکل مدور، ترکیب سه سطری، و شعارهای مذهبی از اینجا در مهرهای اسلامی تجربه شده و در سراسر دوران تاریخی اسلام تداوم یافته است. ویژگیهای مهر خاتم در مقاله پیش رو با روش تحقیق تاریخی – توصیفی، بررسی و تحلیل شده است.
واژههای کلیدی: خاتم پیامبر(ص)، مُهر، آداب مُهرنویسی، دوران اسلامی