ده سال پیش اگر فهرستی از آیین‌های شیعی ایرانیان تنظیم می‌شد، نامی از پیاده‌روی اربعین در آن نبود. گرامی‌داشت اربعین برای ایرانی‌ها به برگزاری مجالس عزاداری منحصر می‌شد؛ مشابه دیگر ایام سوگ مذهبی. امروزه اما این آیین در عرض تنها چند سال چنان رشد و توسعه‌ای داشته که به‌سختی می‌توان از آن صرف‌نظر کرد و ناگزیر باید در کنار عزاداری دهه‌ی محرم، مراسم شب‌های قدر، عزاداری فاطمیه و عید غدیر، نام پیاده‌روی اربعین را به‌عنوان یکی از پنج آیین بزرگ و فراگیر مورداهتمامِ شیعیان ایرانی ذکر کنیم.
به‌نظر می‌رسد رشد اربعین آن‌قدر به‌سرعت رخ داده که پژوهشگران اجتماعی را غافلگیر کرده است. به‌همین دلیل هنوز ادبیات نظری و پژوهشی قابل‌توجه‌ای پیرامون این آیین پدید نیامده است. (گرچه به‌طور کلی مطالعات اجتماعی تشیع و دین‌داری در ایران حوزه‌ای بسیار نحیف و تهی‌دست است؛ متأسفانه.) آنچه تا کنون درباره‌ی پیاده‌روی اربعین در منابع مکتوب فارسی آمده است، نوعاً متونی با رویکرد تبلیغی ـ ترویجی بوده است. اغلب این آثار، سفرنامه‌ها و آثار ادبی ـ هنری است و در معدود آثاری هم که با رویکرد پژوهشی نگاشته شده‌اند، نوعاً ادبیات مذهبی بر سویه‌ی علمی غلبه داشته و نویسندگان بیش‌تر زبان به ستایش این آیین ـ این پدیده‌ی بی‌تردید عظیم و شگفت ـ گشوده‌اند. در مجموعه مقالات حاضر، اما نویسندگان ـ که همه متعلق به نسل جامعه‌شناسان جوان ایرانی‌اند و بر مطالعات دین و تشیع تمرکز دارند ـ کوشیده‌اند بر تعلقات شخصی و مذهبی خود حتی‌الامکان فایق آمده و از منظر جامعه‌شناختی و بعضاً با سویه‌ی «انتقادی» به این پدیده بنگرند.
عناوین مقالات:
۱. تشیع پساصدام و پایان سندرم حسرت جغرافیای مقدس در تشیع: جامعه‌ی شیعی به‌مثابه‌ی جامعه‌ای در فراغ / جبار رحمانی
۲. اربعین؛ دانسته‌ها و نادانسته‌ها: منظری اجتماعی / مهدی سلیمانیه
۳. میزبانان اربعین / احمد شکرچی
۴. از نهادی‌شدن آیین اربعین تا عرفی‌شدن امر قدسی / محمدرضا پویافر
۵. حاد واقعیت ژان بودریار؛ بررسی شایعات رسانه‌ای پیرامون آیین پیاده‌روی اربعین / محسن امین
۶. «اربعینِ ایرانی»: رشد تصاعدی آمار ایرانی‌ها در پیاده‌روی اربعین: دلایل و پیامدها / محسن‌حسام مظاهری
کتاب «پیاده‌روی اربعین: تأملات جامعه‌شناختی» از سری «کتاب‌های سرو» (مطالعات فرهنگ شیعی) به‌زودی توسط نشر آرما منتشر خواهد شد.