دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی

توضیحات اجمالی

مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی مؤسسه‌ای علمی ـ پژوهشی است که در اسفند ماه 1362 به منظور تدوین و انتشار دانشنامه‌های عمومی و تخصصی و کتب مرجع در ابعاد مختلف معارف بشری به ویژه فرهنگ و تمدّن اسلامی و ایرانی در تهران بنیاد نهاده شد. سید کاظم موسوی بجنوردی، بنیان ‌گذار این مرکز با دعوت از شماری از برجسته‌ ترین دانشمندان و محققان ایرانی هسته اولیه این سازمان علمی را تاسیس نمود و به عنوان نخستین گام تألیف دائرةالمعارف بزرگ اسلامی را از اواسط سال 1363 به اجرا در آورد. سیاستگذاری های کلی مقالات و فعالیت‌های پیرامونی این مجموعه بزرگ را شورای عالی علمی مرکز که متشکل از 46 نفر از مدیران بخش‌ها و مشاوران علمی و ویراستاران ارشد این مجموعه می باشند را بر عهده دارند.
مدخل هایی که برای دائره المعارف بزرگ اسلامی که تا کنون (1393) 21 جلد از آن به چاپ رسیده پیش‌بینی شده، کلیۀ زمینه‌های خرد و کلان فرهنگ و تمدن اسلامی و شیعی، مانند قرآن ‌شناسی، فقه، حدیث، تاریخ سیاسی و اجتماعی، جغرافیای تاریخی و انسانی، اسلام و فرقه‌های اسلامی اعم از فرق مذهبی و مکاتب کلامی، فلسفه و عرفان، زبان و ادبیات سرزمین‌های اسلامی، تاریخ علوم ریاضی و طبیعی، هنر و معماری در سرزمین‌های اسلامی، مردم‌شناسی، و نیز جنبه‌های فرهنگ بومی و محلی اقوام مسلمان را در بر می‌گیرد.
در حال حاضر حدود 300 نفر از محققین و دانشنمندان اسلامی در نگارش و جمع آوری مدخل‌های این دائره المعارف مشغول به فعالیت می باشند. عبدالحسین آذرنگ، آذرتاش آذر نوش، غلامحسین ابراهیمی دینانی، علی بلوکباشی، علی بهرامیان، احمد پاکتچی، فرهاد دفتری، عباس سعیدی، محمد مجتهد شبستری، مصطفی محقق داماد، فاطمه و احمد مسجد جامعی، مهدی مطیع، مهروش فرهنگ، سید کاظم موسوی بجنوردی، علی اکبر ولایتی و … نام برخی از این محقیقن می باشد.
تاکنون هفت جلد از ترجمۀ عربی این بیست و یک جلد منتشر شده است. همچنین دانشنامه اسلامیکا جلد اول از متن انگلیسی دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ تهران، است که ترجمه و تدوین آن از سال ۱۳۸۲ هجری شمسی (۲۰۰۳ میلادی) به دنبال مذاکرات طولانی و توافق و قراردادی میان مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و موسسه مطالعات اسماعیلی لندن آغاز شد. انتشارات بریل در لندن تا کنون ترجمه انگلیسی چهار مجلد از این دائرةالمعارف را تحت نظارت ویلفرد مادلونگ و فرهاد دفتری چاپ کرده‌است. به گواهی انتشارات بریل -که سابقه‌ای ۳۰۰ ساله در انتشار کتب و معارف در اروپا دارد- «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی یکی از جامع‌ترین منابع شناخت اسلام و دنیای مسلمانان است. مشخصات 21 جلد در جدول ذیل آمده است:

 

جلدحرفسال نشرتعداد صفحه
1آب  آل داوود1367714
2آل رشید  ابن ارزق1368738
3ابن ارزق  ابن سیرین1369743
4ابن سینا  ابن مسیر1370721
5ابن میمون  ابوالعز قلانسی1372744
6ابوعّزه- احمد بن عبدالملک1373751
7احمدبن علویّه  اربک خان1375751
8ازبکستان – اشبیلیه1377762
9اشتب – البیره1379762
10البیری- بابا طاهر1380764
11بابا فرج تبریزی – برماوی1381766
12برمکیان – بوسنوی1383756
13بوسنه سرای- پوریای ولی1383754
14پوشاک – تُرَبه1385760
15تربیت  تفسیر نعمانی1387760
16تفلیس  ثابت بن قرّه1387760
17ثابت بن محمد جرجانی – جزء1388780
18جُزء لایَتَجزّی  جوینی (ابراهیم)1389777
19جوینی، ابوالمظفر – حافظ1390775
20حافظ ابراهیم – امام حسین1392722
21حسین.طه – خانقاه1393743

بررسی تطبیقی

با توجه به توضیحات بالا روشن شد که دائره‌المعارف بزرگ اسلامی یکی از منابع غیرقابل‌چشم‌پوشی برای کسانی است که قصد دارند تا مطالبی در حوزه‌ی مداخل دائره‌المعارف بزرگ بنگارند. دانشنامه اهل‌بیت (ع) نیز از این موضوع مستثنا نبوده و لذا نویسندگان مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) از مداخل همنام و یا مشابه در دائره‌المعارف بزرگ و دیگر آثار دانشنامه‌ای و دائره‌المعارفی به‌عنوان یکی از پیشینه‌های تحقیقی ارزشمند در نگارش مدخل خود بهره خواهند برد. اما نگارش مداخلی مشابه دانشنامه در دائره‌المعارف بزرگ و دیگر آثاری از این دست، ما را از تهیه دانشنامه اهل‌بیت (ع) بی‌نیاز نخواهد کرد و صرف‌نظر از اختلافات نگرشی در چگونگی تهیه مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع)، باید به این نکته توجه داشت که بسیاری از مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) در دائره‌المعارف بزرگ وجود نداشته و یا مجلدات مربوط به این مداخل به مرحله‌ی نشر نرسیده است.
لذا در این مقال بر آنیم تا با بررسی تطبیقی دانشنامه اهل‌بیت (ع) با دائره‌المعارف بزرگ، تفاوت‌ها و تشابه‌های موجود را نمایان سازیم. چنان‌که در این جدول در ابتدا مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) به ترتیب حروف الفبا ذکر شده و سپس در صورت وجود مدخلی همنام و یا مشابه در دائره‌المعارف بزرگ، همراه با ذکر جلد و صفحه درج گردیده است. علاوه بر این به‌منظور دستیابی راحت‌تر به مداخل دائره‌المعارف بزرگ، آدرس اینترنتی و اصل مقاله نیز در دسترس قرار گرفته است. همچنان‌که در صورت عدم وجود مدخل دانشنامه در دائره‌المعارف بزرگ این موضوع با تیره کردن آن بخش از جدول نشان داده شده و خطوط قرمزرنگ نیز نشان‌دهنده آن است که این نام در دائره‌المعارف بزرگ وجود دارد اما به مجلداتی ارجاع داده که هنوز منتشر نشده است.

 

ردیفمدخلنویسندهآدرس کتابیآدرس اینترنتیتوضیحاتدریافت مقاله
1حضرت محمد بن عبدالله (ص)جلد 6 صفحه 176

جلد 14 صفحه 99

ذیل واژه «ابوالقاسم» و «پیامبر اکرم» ارجاع داده است به: «محمد بن عبدالله»
2امام علی بن ابی‌طالب (ع)موجود نیست
3حضرت زهرا (س)موجود نیست
4امام حسن (ع)احمد پاکتچی، فرامرز حاج منوچهری، مسعود تاره، عبدالله مسعودی آرانیجلد 20 صفحه 532 تا 565www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/6304

 

دریافت فایل
5امام حسین (ع)علی بلوکباشی، یدالله غلامی، علی بهرامیان، احمد پاکتچی، فرامرز حاج منوچهری، عبدالله مسعودی آرانیجلد 20 صفحه 664 تا 715www.cgie.org.ir/fapublication/entryview/6365/دریافت فایل
6امام علی بن حسین(ع)موجود نیست
7امام محمدباقر(ع) –جلد 11 صفحه 223ذیل واژه «باقر» ارجاع داده است به: «محمد باقر ع. امام»
8امام جعفر صادق(ع)احمد پاکتچیجلد 18 صفحه 180 تا 222www.cgie.org.ir/faدریافت فایل
9امام موسی بن جعفر(ع)موجود نیست
10امام علی بن موسی‌الرضا(ع)موجود نیست
11امام محمد بن علی(ع)جلد 10 صفحه 153ذیل واژه «جواد» ارجاع داده است به: «محمد تقی ع امام»
12امام علی بن محمد(ع)موجود نیست
13امام حسن بن علی(ع)احمد پاکتچیجلد 17 صفحه 617 تا 634www.cgie.org.ir/fapublication/entryview/6359دریافت فایل
14امام محمد بن حسن(ع)جلد 10 صفحه 153ذیل واژه «امام زمان» ارجاع داده است به: «مهدی ع امام»
15ابان بن تغلبعلی اکبر ضیائیجلد 2 صفحه 344 تا 346www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/1099

دریافت فایل
16ابان بن عثمان بجلیمحمد کاظم موسوی بجنوردیجلد 2 صفحه 349 تا 350www.cgie.org.ir/fapublication/entryview/1096
17ابتلا > امتحانموجود نیست
18ابراهیم(ع)صادق سجادیجلد 2 صفحه 497 تا 507www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/1244

ذیل واژه: ابراهیم خلیل الله
19ابراهیم بن ابی‌البلادموجود نیست
20ابراهیم بن ابی‌محمود –موجود نیست
21ابراهیم بن عبداللّهصادق سجادیجلد 2 صفحه 446 تا 449www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/1159

22ابراهیم بن موسی بن جعفر‌(ع)/ فرزندان امام کاظم(ع)علی رفیعی علامرودشتیجلد 2 صفحه 455 تا 456www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/1165

23ابراهیم بن هاشم قمیموجود نیست
24ابلیسآذرتاش آذرنوش، فتح الله مجتبایی، عباس زریاب خویی، سید جعفر سجادیجلد 2 صفحه 592 تا 605www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/1289

25ابن افطس (حسین بن حسن بن علی بن حسین بن علی(ع))یوسف رحیم لو جلد 3 صفحه 633 تا 635www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/8059

واژه «ابن افطس» به «بنی افطس» ارجاع داده شده و در آنجا مطالب آمده است.
26ابن الرضا(ع)جلد 12موجود نیست
27ابن رسول‌اللّه(ص) –موجود نیست
28ابن طباطبا (محمد بن ابراهیم بن اسماعیل بن حسن)حسن یوسفی اشکوریصفحه 56 تا 68www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/973

واژه «ابن طباطبا» به «آل طباطبا» ارجاع داده شده و در آنجا مطالب آمده است.
29ابن قبه رازیناصر گذشتهجلد 4 صفحه 446www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/2725

30ابوالاسود دئلیآذرتاش آذرنوشجلد 2 صفحه 179 تا 192www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5144

31ابوالجارود (زیاد بن منذر)علی بهرامیانجلد 4 صفحه 289 تا 291www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5347

32ابوالخطاب (محمد بن ابی‌زینب)حسن انصاریجلد 5 صفحه 432 تا 436www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5494

33ابوالسرایا/ رهبر قیام علویان در زمان امام رضا(ع)علی بهرامیانجلد 5 صفحه 512 تا 515www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5628

34ابوالطفیل (عامر بن واثله)ابوالحسن دیانتجلد 5 صفحه 649 تا 650http://www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5739

ذیل واژه «ابوطفیل» توضیحات آمده است.
35ابو‌ایوب انصاریمحمد انصاریجلد 5 صفحه 194 تا 196www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5142

36ابو‌بصیر مرادی (لیث بن بختری مرادی)احمد پاکتچیجلد 5 صفحه 213 تا 216www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5203

37ابوترابموجود نیست
38ابوحمزه ثمالیبخش فقه، علوم قرآنی و حدیثجلد 5 صفحه 377

جلد 1 صفحه 551

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/545

واژه ابو حمزه ثمالی به « آل ابي صفيه» ارجاع داده و در آنجا مطالب آمده است.
39ابوخالد کابلیمریم صادقیجلد 5 صفحه 425 تا 475www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5483

40ابوذرناصر گذشتهجلد 5 صفحه 475 تا 480www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5512

41ابورافعکاظم موسوی بجنوردیجلد 2 صفحه 403

جلد 5 صفحه 484 تا 549

جلد 1 صفحه 548

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/515

واژه «ابراهیم ابورافع » و واژه «ابورافع» به«آل ابی رافع» ارجاع داده و در آنجا مطالب آمده است.
42ابوسهل نوبختیحسن انصاری و عباس زریاب خوییجلد 5 صفحه 579 تا 584

جلد 2 صفحه 177 تا 178

www.cgie.org.ir/fa/

publication/entryview/5687

و

www.cgie.org.ir/fa/

publication/entryview/1006

همچنین واژه «ابوسهل بن نوبخت» به« آل نوبخت» ارجاع داده و آنجا مطالب آمده است.
43ابوطالبعبدالکریم گلشنیجلد 5 صفحه 618 تا 620www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/5713

44اثبات الهداة بالنصوص و المعجزاتفرامرز حاج منوچهریجلد 20 صفحه 319 تا 323www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/6124

ذیل واژه «حر عاملی» توضیحاتی آمده است.
45اثنا عشریهاحمد پاکتچیجلد 6 صفحه 577

جلد 10 صفحه 158 تا 177

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/4697

ذیل واژه «اثنی عشری» و «اثنی عشریه» به واژه «امامیه» ارجاع داده و آنجا مطالب آمده است
46اجتماع> جامعهموجود نیست
47اجتهاداحمد پاکتچی، ابوالقاسم گرجی جلد 6 صفحه 599 تا 610www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/3953/

48احباط و تکفیرناصر گذشتهجلد 6 صفحه 639 تا 641www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/3964

49احتجاجموجود نیست
50الاحتجاج، طبرسیموجود نیست
51احد > واحدموجود نیست
52احرامعبدالامیر سلیمجلد 6 صفحه 655 تا 567www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/3979

53احسانموجود نیست
54احمد بن محمد بن ابی‌نصر بزنطیاحمد پاکتچیجلد 12 صفحه 96 تا 97www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/7773

ذیل واژه « بزنطی» مطالب آمده است
55احمد بن محمد بن خالد برقیحسین فرهنگ انصاریجلد 11 صفحه 741 تا 743www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/7613

ذیل واژه «برقی» مطالب آمده است
56احمد بن محمد بن سعید (ابن‌عقده)احمد پاکتچی جلد 7 صفحه 5

جلد 4 صفحه 318 تا 320

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/2380

ذیل واژه « ابن عقده»  مطالب آمده است.
57احمد بن محمد بن سیاریموجود نیست
58احمد بن محمد بن عیسی اشعریحسن انصاریجلد 7 صفحه 6 تا 8
59احمد بن موسی بن جعفر‌(ع)/ فرزندان امام کاظم(ع)یدالله غلامیجلد 7 صفحه 9 تا 13www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/6880

60احمد بن هلال عبرتاییموجود نیست
61احیاء المیت بفضائل اهل البیت سیوطیموجود نیست
62اختیار معرفة الرجال کشیموجود نیست
63اختیار بامر بین امریناصغر دادبهجلد 7 صفحه 173

جلد 17 صفحه 496 تا 528

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/2506

ذیل واژه «امر بین المرین» به واژه «جبر و اختیار» ارجاع داده شده و آنجا مطالب آمده است.
64اخلاصجلد 7 صفحه 195به واژه « مقامات و احوال» ارجاع داده شده است.
65اخلاقغلامرضا اعوانی، احمد پاکتچیجلد 7 صفحه 201 تا 234www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/7706

66اخلاق / علمغلامرضا اعوانی، احمد پاکتچیجلد 7 صفحه 201 تا 234www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/7706

67ادارسهصادق سجادیجلد 7 صفحه 295

جلد 1 صفحه 561 تا 565

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/27471

ذیل واژه «ادارسه» به «آل ادریس» ارجاع داده شده و آنجا مطالب آمده است.
68ادبمحمد قاسم زادهجلد 7 صفحه 296 تا 317www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/8522

69ادریس بن عبداللّهصادق سجادیجلد 7 صفحه 341

جلد 1 صفحه 561 تا 565

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/27471

ذیل «ادریس بن عبداللّه» به «آل ادریس» ارجاع داده شده و آنجا مطالب آمده است.
70ادعیه اهل بیتموجود نیست
71اذانعبدالامیر سلیمجلد 7 صفحه 385 تا 395www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/8674

72اراده الهیمحمدجواد انواریجلد 7 صفحه 409 تا 416www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/8694

73اربعینبخش فقه، علوم قرآنی و حدیثجلد 7 صفحه 430 تا 431www.cgie.org.ir/fa/

publication/entryview/8683

74ارتدادسيد مصطفی محقق‌ دامادجلد 7 صفحه 443 تا 444www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/8791

75ارث/فقهی و تاریخیقاسم مهرعلیزادهجلد 7 صفحه 449 تا 462www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/8804

76الارشادموجود نیست
77ازدواججلد 8 صفحه 35ذیل واژه «ازدواج» به واژه«نکاح» ارجاع داده شده است
78الاستبصاربخش فقه، علوم قرآن و حدیثجلد 8 صفحه 160 تا 161www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9088/

79استخارهعبدالامیر سلیمجلد 8 صفحه 168 تا 169www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9081

80استدراجموجود نیست
81استطاعت/ کلامیناصر گذشتهجلد 8 صفحه 192 تا 195www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9101/

82استعاذهاحمد بادکوبه هزاوهجلد 8 صفحه 195 تا 198www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9187

83الاستغاثهموجود نیست
84استغفارمحمدجواد شمسجلد 8 صفحه 198 تا 200www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9186

85استقامت > صبرموجود نیست
86استهزاء > تمسخرموجود نیست
87اسحاق بن موسی بن جعفر‌ (ع) فرزندان امام کاظم (ع)جواد نیستانیجلد 8 صفحه 228 تا 230www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9197

88اسرافموجود نیست
89اسلام/ کلامی و فقهیآذرتاش آذرنوش، صادق سجادی، عنایت الله رضا، فتح الله مجتبایی، مهدی محققف ، محمدعلی مولوی، علی اکبر دیانت، شرف الدین خراسانی، علی بهرامیان، احمد پاکتچی، مسعود جلالی مقدم، ابوالقاسم گرجی، یوسف رحیم لو,ناصر گذشته، عبدالامیر سلیم، فرامرز حاج منوچهری، سید حسین نصر، عبدالحسین زرین کوب جلد 8 صفحه 395 تا 588www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/16782

90اسم اعظمموجود نیست
91اسم (الهی) > اسماء و صفاتاحمد پاکتچی، نجیب مایل هرویجلد 8 صفحه 613

جلد 8 صفحه 618 تا 628

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9468/

ذیل واژه « اسماء الله» به واژه « اسماء و صفات» ارجاع داده شده و آنجا مطالب آمده است.
92اسماء بنت عمیسحسن یوسفی اشکوریجلد 8 صفحه 613 تا 614www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9460

93اسماء حسنیفرهنگ مهروشجلد 8 صفحه 616

جلد 8 صفحه 723 تا 725

www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/2609

ذیل واژه «الاسماء الحسنی» به واژه «جوشن کبیر» ارجاع داده شده است.اسماء و صفات
94اسماء و صفاتاحمد پاکتچی، نجیب مایل هرویجلد 8 صفحه 618 تا 628www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9468/

95اسماعیل (ع)عنایت الله رضاجلد 8 صفحه 628 تا 631www.cgie.org.ir/fa

publication/entryview/9466

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *