چکیده:
آیكون، یا آیكونوگرافی امروزه یكی از روش های تحقیقاتی معتبر در زمینه ی مطالعات تصویری قلمداد می شود. در قرن بیستم این مطالعات نظام مند به صورت یك دانش مستقل و آكادمیك ارائه می شود. این جریان كه در قرن شانزدهم توسط سزار ریپا آغاز شد، با شخصیت هایی همچون دیدرو، دیدرون، مال، واربورگ و پانوفسكی تداوم و تكمیل شد. آیكونوگرافی شاخه ای از علم آیكونولوژی است كه در آن مطالعات بر روی یك نمونه تصویری در بستر گسترده ای از تاریخ، فرهنگ، هنر و مناسبات اجتماعی صورت می پذیرد. در این مقاله بر اساس رویكرد پانوفسكی به بررسی نگاره ای از معراج نامه شاهرخی متعلق به مكتب هرات(قرن 9 هـ.ق) با عنوان ظاهر شدن فرشته ی جبرئیل در اندازه ی واقعی خود می پردازیم. در آیكونوگرافی، نگارگری ایرانی اسلامی در عصر شاهرخ شاهد تحولاتی جدی در نگارگری با موضوعات هنری در حوزه ی دینی و مذهبی هستیم. مضامین دینی، در نگارگری ایرانی جان تازه ای به خود می گیرد، كه توسط رویكرد آیكونوگرافی قابل ادراك می باشد؛ چرا كه نگارگر دینی دوره ی شاهرخ عمدتاَ به ارائه ی تصاویر حسی و با مفاهیمی دینی، عقیدتی و به سفارش حاكمان وقت ارائه می دهد. برای درك بهتر نگاره های معراج نامه ی شاهرخی كاربست سه مرحله ای پانوفسكی كه شامل رویكرد توصیفی(فرمی)، تحلیلی و تفسیری است به خوبی موثر واقع شده. در این مقاله با بررسی این نگاره از نسخه ی معراج نامه ی شاهرخی به مدد همین سه رویكرد و روند تفسیری، سعی در پاسخ به این مسئله است كه، در این نگاره چه بیان های تصویری از دیدگاه آیكونوگرافی وجود دارد؟ تا ضمن درك موضوع و مضمون اثر و همچنین پی بردن به معنی لایه های درونی یك اثر، به طور علمی و صحیح به شناخت درستی از شكل گیری یك اثر هنری و مقصود خالق اثر، در یك دوره ی تاریخی، دست یافت.
کلیدواژگان: معراج، پیامبر (ص)، جبرئیل، بُراق، نگاره