چکیده
طلوع فرهنگ غنی و جامع اسلام، رویکرد مردم، به ویژه دانشوران و اندیشمندان مسلمان و حتی غیر مسلمانان را در پی داشت و آگاهی از روش رسول الله (ص) و پیشوایان شیعه و به کارگیری شیوۀ زندگی جهان‌شمول این بزرگان در ابعاد مذهبی، اجتماعی،اقتصادی و سیاسی و بازآفرینی دنیای آرمانی عصر نبی مکرم اسلام، همواره آرزوی آنان بوده است. توجه به اخبار و احادیث، از راهکارهای رسیدن به این خواسته است، لذا علما ملزم به جمع‌آوری آن شدند، اما توجه بیش از حد به آن موجب کم‌بها شدن شاخه‌های دیگر علوم اسلامی و ظهور تفکری به نام «اخباریگری» در فرهنگ شیعه شد. زمینۀ مساعد و محدوده جغرافیایی و تاریخی ایران، بخصوص در ایامی که ایران یگانه کشور پرچمدار شیعه و دارای دولتمردانی شیعه بود، برآمدن فرقۀ اخباریان را در حوزۀ فرهنگی شیعه اجتناب‌ناپذیر نمود. گردآوری کتب اخبار فراوان، تقویت مبانی این گروه و تضعیف علم اصول فقه و اجتهاد از اثرات مثبت و منفی این‌گونه تفکر بود. تبعات نامطلوب آن بی‌بها شدن علوم عقلی و عقل محوری و پیامد مطلوبش تالیف کتاب‌های حدیث بود. در این مقاله برآمدن این فرقه و زمینه‌های فراز و فرود آن، به اختصار از قرون اولیۀ اسلام تا قرن سیزدهم هـ-ق بیان شده است؛ اگرچه جای تحقیقات گسترده همچنان خالی است.
واژگان کلیدی: علم حدیث، علم اصول فقه، فقه و اجتهاد، اخباریان، اصولیان، مجتهدان، مذهب شیعه.