چکیده
واژه پژوهی از روش‌های مورد استفاده در تفسیر موضوعی برای کشف و استخراج نظریه قرآن می‌باشد. که امروزه مورد توجه زیادی واقع شده، به ویژه در علم زبانشناسی و در حوزه معناشناسی؛ زیرا از طریق این شیوه می‌توان در شبکه معنایی قرآن با بررسی واژگان در سیاق آیات به معنای جدیدی از واژه دست یافت که با معانی قبلی و خارج از شبکه قرآن اگر چه در مواردی هم‌پوشانی داشته، در مواردی نیز یک معنای نو و ابداعی که مختص دیدگاه قرآن است، ارائه می‌دهد. که این معنای جدید منجر به توسع معنایی واژه می‌شود.
هدف از پژوهش حاضر بررسی واژه استهزا با روش توصیفی – تحلیلی با استفاده از مطالعات واژه‌شناسانه از طریق لغت و تحلیل همنشینی واژه‌ها در کنار یکدیگر و جانشینی است. به صورت بررسی این واژه و مشتقات آن در قرآن با تحلیل محتوایی آن بر پایه مطالعات درون متنی قرآن با توجه به سیاق آیات می‌باشد. یافته‌های قرآنی نشان داد: واژه استهزا با پاره‌ای از مفاهیم اعتقادی و اخلاقی ارتباط معنایی دارد و همین امر منجر به توسعه معنایی واژه در قرآن شده است. گرچه معنای لغوی مستخرج از کتب لغت تحت عنوان تمسخر و تحقیر در قرآن نیز به کار رفته است. اما از آنجا که توحید محور اصلی آیات قرآن است. بنابراین واژه‌ها در پرتو آن معنایی جدید می‌یابند. و واژه‌گان ترکیبی جدیدی مثل استهزا خدا، مطرح می‌شود. از همنشینی استهزا با واژگان کفر و نفاق و ایمان و جانشینی آن با واژگان سخر و ضحک مکشوف شد که در دیدگاه قرآنی با دو نوع استهزا ممدوح و مذموم مواجهیم. که اولی جهت تربیت و آگاهی از سوی خدا و مومنان در مقابل استهزا کافران و به نوعی مجازات اینان است و دومی برای تحقیر و بی‌اعتنایی از سوی کافران و منافقان صورت می‌گیرد. این روابط معنایی با ظرافت‌های ادبی و تصویرپردازی‌های هنری از معقول به محسوس و سایر آرایه‌های ادبی و آوایی، برجسته سازی و دارای وضوح معنا و زیبایی ساختاری و محتوایی گردید. و این نشان دهنده انسجام و اتساق لفظ و معناست.
کلیدواژه‌ها: استهزا؛ روابط همنشینی؛ روابط جانشینی؛ قرآن