چکیده:
مقاله‌ی حاضر به‌منظور بیان دیدگاه‌های مخالفان حلاج به شیوه‌ی تحلیلی- توصیفی نگاشته شده است. پیش از ورود در بحث اصلی، دیدگاه‌های حلاج در زمینه‌های فقه، كلام و تصوف به اختصار بیان‌شده تا خوانندگان محترم با آگاهی از نظرات حلاج، از یک‌سو مبنای نظر مخالفان را درك كند و از سوی، دیگر زمینه‌ی پی گیری تأثیرات وی در عرفان و تصوف ایرانی- اسلامی فراهم شود. تنوع دیدگاه مردم و دانشمندان درباره‌ی حلاج به حدی است كه گروهی او را انسان كامل و اهل ولایت دانسته‌اند، عده‌ای درباره‌ی وی سكوت کرده‌اند و بسیاری وی را كافر شمرده‌اند. همین امر اهمیت پرداختن به موضوع را روشن می‌سازد. نویسنده با استقصای تام و به روش کتابخانه‌ای نظر مخالفان حلاج را استخراج نموده و با حداقل داوری، آن‌ها را ارائه داده تا امكان نتیجه‌گیری دقیق و بدون پیش‌داوری برای خوانندگان محترم فراهم شود.