خواهران بهشتی

چكیده:

در این مقاله به شرح حال و ویژگی ها و فضایل اخلاقی چهار بانوی متقدّم در اسلام و ایمان، كه از خواص اهل بیت رسول الله (صل الله علیه و آله و سلّم) بودند، پرداخته شده است: اسماء بنت عمیس همسر جعفر بن ابی طالب (جعفر طیار)، امّ الفضل همسر عموی پیامبر (صل الله علیه و آله و سلّم)، سلمی همسر حمزه سیدالشهداء، و میمونه همسر رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلّم) كه همه از یك مادر متولّد شده بودند و پیامبر (صل الله علیه و آله و سلّم) در مورد آن ها فرمود: «خداوند خواهران مؤمن اهل بهشت را رحمت كند.»

مقدّمه:

اندك زمانی پس از آنكه جامعه آلوده به شرك و كفر جاهلی از ظلمت رهایی یافت و خورشید اسلام در جزیرة العرب طلوع كرد و دختران نیز مانند سایر افراد شانس زنده ماندن و زیستن یافتند، فضل الهی بر آن قرار گرفت كه این موجود (زن) نیز با ارزش های والای انسانی و آرمان خواه و با عقل و اندیشه برتر، در كنار دیگران روزگار سپری كند. در این میان، بانوان شایسته ای در صحنه پدیدار گشتند كه فقط به خاطر دارا بودن ارزش ها و معیارهای دینی در عمق وجودشان، از نزدیك ترین افراد خاندان اهل بیت عصمت و طهارت (علیه السلام) شمرده شدند و پیامبر اكرم (صل الله علیه و آله و سلّم) با استفاده از علم غیب الهی، پیش بینی ها و آینده نگری هایی در مورد آنان كردند و مقام آنان را فراتر و بالاتر از دیگر زنان برشمردند. آنان افراد دنیوی نبودند، بلكه زنان بهشتی بودند. آری، در خانواده ای كه معیار تربیت، اخلاق اسلامی و ارزش های معنوی باشد، كمتر از این نیز نمی توان انتظار داشت، آن هم در كنار رسول خدا.

آفرین و مرحبا بر مادری كه چنین دخترانی تربیت نمود كه رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلّم) در مورد آنان فرمود: «رَحِمَ الله اَلاَخَواتِ مِن اهل الجنّة …»! به راستی، چقدر زیباست و شاید باوركردنش كمی مشكل! اما یك مادر مگر چگونه چهار دختر خود را پرورش داده بود كه پیامبر هر كدام از آن ها را كه ملاقات می كرد، می فرمود:« رَحِمَ الله اَلاَخَواتِ مِن اهل الجنّة»؟ سپس نام آن ها را می بردند: «اسماء بنتُ عمیسٍ و كانت تحتَ جعفرِ بن ابی طالبٍ، و سلمی بنت عمیس و كانت تحت حمزة، و میمونةُ بنتُ الحارثِ و كانت تحتَ النبی (صل الله علیه و آله و سلّم)، و امُّ الفضل بنتُ الحارثِ عندَ العباسِ.»

این خواهران بهشتی كه در ایمان و تقوا و عفّت و پاك دامنی، اطاعت از ولی امر و دیگر معیارها و ارزش های معنوی، گوی سبقت از دیگران ربوده و به چنین مقام و منزلتی دست یافته بودند پیامبر بهشت را به آنان بشارت دادند و هر گاه یكی از آنان را ملاقات می كردند، نام سه خواهر دیگر را نیز ذكر می نمودند و از آنان به عنوان «اخوات المؤمنات» و یا «اخوات مِن اهلِ الجنة» نام می بردند؛ اسماء بنت عمیس همسر جعفربن ابی طالب، سلمی بنت عمیس همسر حمزه، میمونه بنت حارث همسر رسول خدا(صل الله علیه و آله و سلّم)، و ام الفضل همسر عبّاس همگی از یك مادر بودند، و چه باسعادت مادری كه پیامبر درباره فرزندانش چنین فرمود.

«بهشت زیر پای مادران است.» پس اگر بگوییم مادر با سعادتی كه به فرموده پیامبر چهار دختر بهشتی پرورش داده است، در بهشت اعلی علّیین با صلحا و ائمّه اطهار (علیه السلام) و رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلّم) محشور خواهد شد، بیجا نگفتیم.

1. اسماء بنت عمیس

وی از طایفه «خثعم» و مادرش هند، یعنی خوله دختر عوف بن زهیر بن حارث بن كنانه بود. او از زنان مجلّله روزگار و مخدّرات عالی قدر بود كه در تشیع و ولایت اهل بیت (علیه السلام) می درخشید و از سبقت جویان در ایمان و اسلام بود و پیش از آنكه رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلّم) در مكّه داخل «دار ارقم» شود، با آن حضرت بیعت كرد و اسلام آورد. اسماء با جعفر پسر ابوطالب – عموی گرامی پیامبر – ازدواج كرد و به همراه وی، به حبشه هجرت نمود و فرزندان او همگی در حبشه متولّد شدند.

پس از بازگشت از حبشه در سال ششم هجرت، به همراه همسر و فرزندانش به مدینه مراجعت نمود و عمر (خلیفه دوم) در آن هنگام كه اسماء را مشاهده كرد، با لحن توهین آمیزی به او گفت:«ای حبشی! ما در هجرت، بر شما پیشی گرفتیم.» اسماء گفت: راست می گویی. به جان خودم قسم كه شما در خدمت رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلّم) بودید؛ گرسنه های شما را سیر می كرد و جاهلان شما را شرایع دین می آموخت، و ما در غربت و دور از وطن بودیم (تبلیغ دین می كردیم.) سپس اسماء قسم یاد كرد كه در دیدار با رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلّم) این مطلب را یادآور خواهد شد. پس از شرف یابی نزد رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلّم) گفتار عمر را به حضرت منتقل نمود. حضرت به او فرمودند: «مردم یك بار و شما دو بار هجرت كردید.» به سبب این گفتار، ایمان و ارادت قلبی اسماء به رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلّم) مشخص می شود. سپس پیامبر، كه از فتح «خیبر» سراسر وجودشان را شادی فرا گرفته بود، فرمودند:«نمی دانم از كدام واقعه مسرور شوم: فتح خیبر یا آمدن جعفر؟»

پس از شهادت جعفر در سال هشتم هجرت، در جنگ «موته»، اسماء با ابوبكر ازدواج كرد و محمّد بن ابی ابكر – فرزندخوانده امیرالمؤمنین (علیه السلام) و از یاران خاص آن حضرت – كه در صفا و خلوص ایمان و تقوا به مادرش شباهت داشت، متولّد شد.

اسماء در مدینه، همواره برای فاطمه زهرا (علیها السلام) همچون مادری مهربان بود و حضرت وصیت هایش را هنگام بیماری به او فرمود و اسماء مطابق آنچه در حبشه دیده بود و بنا به درخواست آن بانوی گرامی، عماری (تابوتی) ساخت تا هنگام تشییع جنازه، حجم پیكر مباركش ظاهر نشود و طبق وصیت آن حضرت در غسل بدن مطهّر به حضرت علی (علیه السّلام) كمك كرد.

او پیوسته در مقام دفاع از ولایت و اهل بیت (علیه السّلام) لحظه ای كوتاهی نكرد و در ایثار و از خودگذشتگی نسبت به ایشان، سر از پا نمی شناخت. اسماء به رغم آنكه همسر خلیفه اول بود و در خانه او زندگی می كرد، به مخالفت با وی و دفاع از مقام ولایت پرداخت و در قضیه فدك، پس از رحلت رسول اكرم (صل الله علیه و آله و سلّم) از شهود فدك و از تكذیب كنندگان حدیث «نحنُ معاشرَ النبیاء لانُورثُ، ماتركناه صدقهً» بود كه ابوبكر، همسرش، شهادت او را نپذیرفت.

به حق می توان گفت: اسماء از خواص شیعیان حضرت علی و پیامبر اكرم و فاطمه زهرا (علیها السّلام) بود كه در بسیاری از وقایع مهم زندگی و مسائل شخصی این خاندان، حضور مؤثر و نقش بسزایی ایفا كرد.

همچنین وی از شاهدان ماجرای ردّ شمس (طلوع مجدّد خورشید) بود و خود او نقل كرده است: «دیدم كه سر مبارك پیامبر در دامن حضرت علی (علیه السّلام) بود و به خواب رفت. خورشید غروب كرد و حضرت علی (علیه السّلام) نماز عصر نخوانده بود. وقت نماز عصر تمام شد كه پیامبر بیدار گردیدند و هنگامی كه از جریان آگاه شدند، فرمودند: بار خدایا، علی (علیه السّلام) در حال اطاعت تو و اطاعت رسولت بود، و دعا كرد كه خورشید دوباره طلوع كند. به خدا قسم، دیدم كه خورشیدی كه غروب كرده بود، طلوع كرد و حضرت علی (علیه السّلام) برخاست و نماز عصر را خواند. سپس خورشید غروب كرد.»

این بانوی بهشتی، پس از مرگ ابوبكر در سال سیزدهم، با امیرالمؤمنین علی (علیه السّلام) ازدواج كرد و یحیی از او متولّد گردید.

2. امّ الفضل (لبابه)

نامش لبابه است، اما به كنیه اش «امّ الفضل» معروف است. او دختر حارث بن حزن بن بجیر هلالیه و مادرش هند (خوله) بود. وی از برترین زنان خویش بود.

امّ الفضل همسر عبّاس، عموی پیامبر، و اولین بانویی بود كه پس از حضرت خدیجه (علیها السّلام) در مكّه اسلام آورد و پیامبر چندان ارادتی به او داشتند كه بسیار به دیدارش می رفتند و در خانه اش خواب قیلوله می كردند. او زنی نجیب، مؤمن، پرهیزگار و عابد بود و دوشنبه و پنجشنبه هر هفته روزه می گرفت. وی فرزندانی همچون عبدالله، فضل، سعد، عبیدالله، قثم و عبدالرحمن تربیت كرد كه از خواص امیرالمؤمنین بودند و در جنگ ها شركت داشتند.

امّ الفضل اشعاری در حمایت از حضرت علی (علیه السّلام) علیه معاویه سروده است. هنگام بیماری رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلّم) كه منجر به رحلت آن حضرت شد، امّ الفضل بسیار می گریست. وقتی حضرت علت گریه را پرسیدند، گفت: به خاطر دوری از شما و قطع ارتباط آسمان از ما و برای حال امّت پس از شما گریه می كنم. حضرت فرمودند: «همانا پس از من مورد قهر و استضعاف قرار خواهید گرفت.»

این بانوی بهشتی، پیش از شوهرش، عباس، و در زمان خلافت عثمان، (خلیفه سوم)، دار فانی را وداع گفت و چون فوت عبّاس در سال 32 بوده، به یقین او پیش از سال 32 هجری دنیا را وداع گفته است.

3. سلمی بنت عُمیس بن سعد حارث خثعمی

خواهر پدری اسماء و مادرش خوله (هند) بود. وی با حمزه، عموی پیامبر ازدواج كرد و ثمره این ازدواج دختری به نام امامه (فاطمه بنت حمزه) بود و پس از شهادت حمزه با شدّاد بن اسامه لیثی ازدواج كرد. پس از بعثت نبی گرامی (صل الله علیه و آله و سلّم) در اولین روزهای ظهور اسلام، به همراه خواهرش اسماء اسلام آورد و سعادت همسری مردی شجاع همچون حمزه سیدالشهداء را داشت. درخشندگی فضایل همسرش آشكارتر از آن است كه در قلم بگنجد. او بهترین حامی و حافظ دین رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلّم) بود و در راه حفاظت از دین و پیكار با مشركان، در جنگ احد به شهادت رسید و چون سلمی از نبوغ شاعری و فصاحت و بلاغت بالایی برخوردار بود، در مدح و رثای همسرش اشعاری سرود.

او در زمره زنان پارسا، مؤمن، باتقوا و پرفضیلت زمان خویش و از نزدیكان اهل بیت (علیه السّلام) محسوب می شد و همچون خواهرش اسماء فضایل بسیاری داشت، اما اسماء نسبت به او شهرت بیشتری داشت. سلمی كسی است كه در مراسم شب زفاف حضرت فاطمه زهرا (علیها السّلام) طبق وصیت مادرش حضرت خدیجه (علیها السّلام) در كنار حضرت فاطمه (علیها السّلام) حضور داشت و پیامبر برای دنیا و آخرت او دعا فرمود.

نكته مهمی كه در این زمینه باید ذكر شود آن است كه بنت عمیس كه محدّثان و راویان نام او را در مراسم عروسی حضرت زهرا (علیها السّلام) ذكر كرده اند و آن را پسوند كلمه اسماء قرار داده اند، در مورد اسماء صحّت ندارد؛ زیرا هنگام ازدواج حضرت زهرا (علیها السّلام) اسماء در حبشه (در هجرت اول) به سر می برد و از لحاظ تاریخی دقیقاً معلوم است كه او در مدینه حضور نداشته و در سال ششم به مدینه بازگشته، اما ازدواج حضرت فاطمه (علیها السّلام) پیش از سال ششم هجری بوده است. بنابراین، بنت عمیس مزبور، كه موّرخان ذكر كرده اند، كسی جز سلمی، نمی تواند باشد، اما چون اسماء از او مشهورتر بوده، به اشتباه به نام او ثبت شده است.

4. میمونه بنت حارث بن حزن عامری

وی با امّ الفضل، همسر عبّاس، از یك پدر بودند و مادر آنان خوله (هند) بود. نام او برّه بود و رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلّم) آن را به میمونه تغییر داد. او در زمان جاهلیت همسر مسعود بن عمروثقفی و پس از او همسر حویطب بن عبدالعزّی بود كه پس از مرگ او در سال هفتم هجری، هنگام عمره قضا، در محلی به نام «سَرف» (بین مكّه و مدینه) با مهریه پانصد درهم توسط عبّاس، عموی پیامبر، به ازدواج آن حضرت درآمد و او خود را به پیامبر بخشید؛ یعنی بدون مهریه و صداق، خویش را به همسری رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلّم) درآورد. او آخرین همسر پیامبر بود كه از دنیا رفت و وفات او در سن 81 سالگی در سال 61 هجری در زمان خلافت یزیدبن معاویه بود.

محل وفات او نیز در همان مكان ازدواجش (سَرف) بود و خواهرزاده اش، ابن عباس، بر او نماز گزارد و وارد قبرش شد.

وی از محبّان حضرت علی (علیه السّلام) و دوستدار اهل بیت پیامبر (علیه السّلام) و امامت بود. او به نقل از پیامبر گفته بود: «كسی كه با حضرت علی (علیه السّلام) دشمنی كند و ولایت و دوستی او را رها نماید و دشمنان او را دوست بدارد، از آتش و شدت سوزش شعله و حرارت آن نجات نیابد.»

میمونه گفت: «كسی را نمی شناسم كه دوستدار علی (علیه السّلام) باشد، جز تعدادی اندك.» پیامبر فرمود: «تعداد كم مؤمنان بسیار است. چه كسانی از ایشان را می شناسی؟» میمونه گفت:«اباذر و مقداد و سلمان را می شناسم و آموخته ام كه علی (علیه السّلام) را به دوستی شما دوست بدارم.» پیامبر فرمود:«راست گفتی، خداوند ایمان قلب تو را مورد امتحان قرار داده است.» این گفتار رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلّم) در مورد همسرش، میمونه، نشانه توفیق و اعتماد اوست؛ زیرا كسی كه خداوند ایمان قلبی اش را امتحان كرده، ثقه و عادل است.

همچنین در مقام اطاعت از ولّی امر و ولای اهل بیت (علیه السّلام) میمونه به افراد توصیه می كرد: به خاطر گرفتار نشدن به فتنه زمانه، با حضرت علی (علیه السّلام) بیعت كنید و از صف او جدا نشوید؛ زیرا هر كه با او باشد، به خدا قسم هرگز گم راه نخواهد شد.

میمونه به عنوان یكی از خواهران اهل بهشت كه پیامبر مژده بهشت به آنان داده بودند و نیز به عنوان همسر رسول خدا (صل الله علیه و آله و سلّم)، در زمره راویان حدیث پیامبر می باشد و احادیث زیادی از پیامبر نقل كرده است.