چکیده:
زندگی اجتماعی برای بشر امری ضروری است و سعادت انسان در گرو نحوه همزیستی اجتماعی است و نمی توان نسبت به نوع همزیستی با دیگران بی تفاوت بود و هر طریقی را در همزیستی پیمود؛ لكن بهترین روشی كه سعادت اكثری بشر را تامین كند چه روشی است؟ و مهمترین شاخصه ای كه همزیستی سعادت مندانه را تضمین كند چیست؟
روشی كه قرآن بشر را به آن توصیه می كند همزیستی اخلاقی است. قرآن انسان را به رعایت ارزش های اخلاقی در همزیستی فرامی خواند، تا به تربیت افراد جامعه و هم افزایی فضائل اخلاقی بیانجامد. در این روش از همزیستی، مسالمت آمیز بودن تعاملات اجتماعی، اصل نیست؛ بلكه اصل تعالی اخلاقی افراد جامعه است.
مهمترین عامل در تربیت و استقرار ارزش های اخلاقی محبت است، زیرا محبت میان افراد جامعه اُلفتی طبیعی ایجاد می كند و جامعه را مانند پیكر واحد قرار می دهد. مقصود از محبت، محبتی است كه از رذائل اجتماعی می كاهد و بر فضائل می افزاید و آن محبت فی الله و محبت لله، یا به تعبیر دیگر محبت خیرخواهانه است، كه از محبت انسان نسبت به خیر محض یعنی خدای متعال برانگیخته می شود. از آن رو كه محبت برای تربیت اخلاقی است، به تناسب شرایط و گروه های مختلف اجتماعی جلوه های متفاوتی می یابد، گاهی به صورت ولایت نمود می كند و گاهی به شكل برائت ظاهر می گردد، چنان كه محبت طبیب سبب برائت او از آلودگی موجود در بدن بیمار می شود.
در بیان قرآن مهرورزی پیامبر اسلام(ص) با مردم، محبت مومنان نسبت به هم، حتی مهرورزی مومنان نسبت به كافران و دشمنان به شكل های مختلف، به هم افزایی فضائل اخلاقی منجر می شود. همچنین دشمنی و برائت مومنان از كفاری كه در دشمنی با مومنین لجاجت دارند، تجلی رحمت الهی است، كه سبب خروج آنها از ولایت شیطان و پذیرش ولایت خدای سبحان می شود. شكوفایی محبت در همزیستی مرهون لطافت و نرمی در رفتار اجتماعی، احسان و خیررسانی همگانی، صبر در برابر دشواری ها و توكل بر قدرت الهی است.
کلیدواژگان: همزیستی مسالمت آمیز، همزیستی اخلاقی، اخلاق اجتماعی، مودت، محبت، ولایت