چکیده:
شلمغانی از شخصیت‌های منسوب به تشیع است که از دیدگاه شیعه و سنی، به‌عنوان چهره‌ای منحرف شناخته می‌شود. او شخصیتی علمی بود و طرف دارانی در میان برخی صاحب‌منصبان سیاسی عصر خود داشت که در دوستی او ثابت قدم بودند. وی با برخورداری از چنین جایگاهی، سودای ریاست بر سازمان وکالت و در پی آن، ریاست بر شیعیان را در سر می‌پروراند و از همین رو، به انتشار عقایدی انحرافی در بین پیروانش دست یازید. هرچند اصل انتشار عقاید انحرافی توسط شلمغانی در میان طرف دارانش قابل‌انکار نیست، اما هریک از منابع موجود، گونه‌های مختلفی از این عقاید و افکار را به او نسبت داده‌اند. بررسی و تحلیل داده‌های منابع گوناگون با توجه به گرایش‌های مذهبی مؤلفانشان روشن می‌سازد که انتساب این حجم عظیم از عقاید انحرافی به شلمغانی نمی‌تواند صحیح باشد و دست‌کم انتساب عقاید و افکاری همچون ادعای الوهیت و اباحی گری در امور جنسی و عبادات که عمدتاً در منابع غیر شیعی انعکاس یافته، با دیگر داده‌های تاریخی درباره واقعیات زندگی او سازگار نیست.