مقالات

چکیده: احمد بن حسین بن عبیدالله غضائری معروف به ابن غضائری (در گذشته در نیمه نخست قرن پنجم ق)، برای شناسانیدن رجال و راویان متهم، بد نام، ضعیف و ناموثق در قلمرو حدیث شیعه، كتاب الضعفاء و المذمومین مشهور به رجال ابن الغضائری را تألیف نموده است. از قرن هفتم هجری – پس از به صحنه آمدن كتاب – صاحب نظران و رجال شناسان شیعه درباره (ابن غضائری) و كتاب الضعفاء دیدگاه‌های مختلفی را مطرح نموده اند. در دوره معاصر، شیخ آقا بزرگ تهرانی و آیه الله خویی به سبب وثاقت و جلالت قدر ابن غضائری، انتساب كتاب الضعفاء را…

چکیده ابوسهل و ابو محمد نوبختی از برجسته‌ترین متکلمان مدرسۀ بغداد نقش بسزایی در تاریخ کلام امامیه دارند. آنان از سویی میراث‌دار مدرسۀ کلامی کوفه و از سوی دیگر زمینه‌ساز مدرسۀ کلامی بغداد (شیخ مفید و شاگردانش) می‌باشند. در عین حال، آراء کلامی نوبختیان تفاوت‌هایی با دو مدرسۀ کلامی پیش‌ گفته دارد. از آن‌جا که تقریباً هیچ‌یک از آثار این دو متکلم امامی به دست ما نرسیده، در این نوشتار با بررسی گزارش‌های بر جای مانده از آراء و آثار نوبختیان، دیدگاه‌های کلامی آنان در موضوعات مختلف کلامی بازیابی گردیده و اندیشه‌های آنان به خصوص در مواردی که با آراء…

چکیده: فقه سیاسی به عنوان فربه ­ترین دانش سیاسی شیعه در صدد است احکام جزیی و هنجاری در حوزه مسائل مربوط به نسبت فرد و دولت ارائه نماید. در نسبت­ سنجی فقه سیاسی و دموکراسی دو مسئله حائز اهمیت است: تنوع دیدگاه­ ها در فقه سیاسی شیعه، و مرتبه ­ای بودن مفهوم دموکراسی. در حالی که فقه سیاسی از دیدگاه حداقلی ­ها بی ­اعتبار است، حداکثری­ ها از آن انتظار حداکثری در پاسخ به مسائل مربوطه را دارند. بر اساس نظریه همروی، اما، فقه سیاسی هم اعتبار دارد، هم محدودیت. فربه شدن فقه سیاسی در طول تاریخ با زوال فلسفه…

چكیده یکی از مقامات فقیهان در زمان غیبت، مقام افتا و بیان احکام شرعی عملی است. فقیهان شیعه، علی‌رغم اتفاق‌ نظر در ثبوت مقام افتا برای فقیه و جواز تقلید از وی، در منصب بودن افتا و نیاز آن به جعل و نصب از سوی معصوم اتفاق‌ نظر ندارند. این پژوهش، در صدد پاسخ به این سؤال است که آیا افتا مقام و منصب الهی و نیازمند جعل و نصب است، یا مقام علمی است که قابل نصب و عزل نیست. فقهای شیعه، هر چند از افتا بحث کرده‌اند، اما از این حیث مورد بررسی قرار نداده‌‌اند. از این‌ رو،…

چکیده برخی از رویدادهای بحث ‏برانگیز در تاریخ تشیع، به تقابل دو یا چند جریان فکری درباره اصالت یا مضمون روایات برمی‏گردد. محور یکی از این مجادلات – که نزدیک به دو قرن پیشینه دارد – روایتی متفاوت از واقعه کساء است. اصل حدیث، هرچند در منابع شیعه و سنی به ثبت رسیده، اما این روایت – که با ساختار ادبی و داستانی از زبان حضرت زهرا (س) نقل شده و موجب برانگیختن احساسات شنوندگان می‌شود – هر از چندی موجب تقابل دو جریان فکری شد که آخرین بار در یک دهه گذشته رخ داد. هدف نوشته حاضر اثبات یا…

چکیده: در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﻓﺮﺻﺖﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎری در اﺧﺘﯿﺎر اﻣﺎﻣﯿﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. از ﺳﻮﯾﯽ، اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ اﻣﺎﻣﯿـﻪ، زﻣﯿﻨﻪای ﺑﻪ دﺳﺖ داد ﺗﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﻣﺎﻣﯿﻪ ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ، ﺑﻪ دﻓﺎع ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ از دﯾﻦ و ﻣﺬﻫﺐ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑـﻪ ﮐـﺎرﮔﯿﺮی روشﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن، اﻣﮑﺎن ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﺬﻫﺐ و ﺣﻞّ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻌﺪد ﺷﯿﻌﯿﺎن را ﻓـﺮاﻫﻢ آورﻧـﺪ. در اﯾـﻦ ﻣﯿـﺎن، ﺣـﺪﯾﺚ ﻏﺪﯾﺮ، ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﻬﻤﯽ را در راﻫﺒﺮدﻫﺎی اﻣﺎﻣﯿﻪ اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﺮد. روﯾﮑﺮد داﻧﺸﻤﻨﺪان اﻣﺎﻣﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻏـﺪﯾﺮ، ﻧﺎﺷـﯽ از اﻫﻤﯿـﺖ و ﺟﺎﯾﮕـﺎه ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻣﺎﻣﺖ و ﻧﺺ در ﻓﻬﻢ ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻇﻬﻮر و ﺑـﺮوز آن در ﺳﯿﺎﺳـﺖ…

چکیده حرکت و پویایی هر جامعه پیوسته متأثّر از مردمان آن جامعه می‌باشد. جامعه اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست. مسلمانان در طلیعۀ اسلام از دو گروه تشکیل شدند: گروهی برای رشد و کمال، راه مسلمانی را در پیش گرفتند و گروهی دیگر، برای اهداف و اغراضی غیر از آن به اسلام پیوستند. با توجّه به تاریخ صدر اسلام در می‌‌یابیم که یک دگرگونی عظیم در مسیر و جهت آن واقع گردیده که باعث بروز اختلاف و چند دستگی در امّت اسلامی شد، لذا در این جستار، برای پیدا کردن راه صواب از خطا، اهداف ایشان برسی شده است….

ابوالفضل نصر بن مزاحم بن یسار عطار منقری (م 212) (1) مورخ عراقی شیعی طرفدار علویان است که افزون بر کارهای علمی، در سال‌های پایانی عمرش در قیام ابوالسرایا (سال‌های 199 – 200) که به نام محمد بن ابراهیم بن اسماعیل بن ابراهیم بن حسن بن علی بن ابی‏طالب (ع) سرپا شد، شرکت داشت و شرح اخبار آن را با عنوان کتاب اخبار محمد بن ابراهیم و ابوالسرایا نوشت (نجاشی: 428). ابوالفرج نوشته است که ابوالسرایا مسؤولیت بازار را به نصر بن مزاحم سپرد.(2)

چکیده: در حدیث معروف «سلسل‍ه الذهب» كه امام رضا (ع) آن را برای مردم نیشابور بیان فرمود، اگر چه توحید به مثابه پناهگاهی برای درامان ماندن انسان از عذاب الهی معرفی شده است، اما برای آن، شروطی وجود دارد. شرط لازم برای ورود به چنین جایگاهی، پذیرش ولایت است كه بدون آن، این امكان برای انسان فراهم نمی شود تا در حصن توحید داخل شود. این نوشتار درصدد است با رویكرد عرفانی ـ كلامی، با نگاهی به رابطه توحید و ولایت و جایگاه ولایت به عنوان دژ و پناهگاهی مستحكم برای درامان ماندن از عذاب الهی، به درك عمیقی از…

چکیده نقش شیعه در دانش های مختلف از جمله تاریخ نگاری قابل توجه بوده و میراث گران بهایی از علمای شیعه در این زمینه موجود است؛ بسیاری نیز مفقود شده و تنها بخش هایی از آنها در منابع تاریخی اهل سنت برجای مانده است. تلاش برای بازسازی کتب مفقوده شیعه از یک سو و تصحیح محققان پرتلاش برای ارائه متون برجای مانده از سوی دیگر، برای تبیین هرچه بهتر نقش شیعه در تمدن اسلامی مورد توجه جدی قرار گرفته است. یکی از متون کهن تاریخی شیعه که جایگاه مهمی در تاریخ نگاری شیعه دارد و طی چند سال گذشته تصحیح…

چکیده سخن از جانشینی رسول‌خدا (ص) و پرداختن به حوادث مرتبط با آن امر جدیدی نیست. در طول تاریخ، این امر همواره مسئله‌ای چالش بر‌انگیز بوده است. با توجه به اهمیت مطلب اندیشمندانی با دیدگاه‌های خود سعی در واکاوی آن نموده‌اند. اما به نظر می‌رسد هنوز جنبه‌های مختلف این قضیه به تمامی کاویده نشده ‌است. در این جستار برآنیم با بازخوانی بخشی از تاریخ صدر اسلام به ویژه جریان‌هایی که در اواخر عمر پیامبر(ص) در پی دست یازیدن به قدرت بودند، چگونگی مواجهه رسول‌الله (ص) با این جریان‌ها را برسی نماییم. در راه رسیدن به این مقصود از استقراء اقدامات…

چکیده خاندان اعین در نشر معارف اهل بیت(ع) جایگاهی برجسته دارند. باز خوانی چگونگی تحول فکری و عقیدتی این خاندان و زمان آن، کمک فراوانی به شناخت افکار و عقاید ایشان می‌نماید. این خاندان در ابتدا بر مذهب تسنن بودند و بعدها به تشیع گرایش یافتند. نخستین بستر آشنایی خاندان اعین با تشیع در عصر امام سجاد(ع) به وجود آمد. عوامل متعددی در ایجاد این تمایل نقش داشته است، افرادی چون ابوخالد کابلی صحابه خاص امام سجاد(ع) و صالح بن میثم را باید دارای نقشی مهم در پذیرش تشیع خاندان اعین شمرد. هم‌چنین، اساتید و مشایخ حدیث فرزندان اعین در…