مقالات

چکیده: پیشینۀ مفردات پژوهی قرآن کریم به سال‌ها و دهه‌های آغازین صدر اسلام بازمی‌گردد. در میان صحابۀ رسول خدا (ص) پس از امام علی (ع)، عبدالله بن عباس را باید مشهورترین و برجسته‌ترین مفسّر قرآن برشمرد. باوجود شواهد و قرائن روشن و استوار در تبیین جایگاه و نقش ارزندۀ ابن عباس در تفسیر مفردات قرآن و اتکای او به منابع اصیل عربی ازجمله اشعار و ضرب‌المثل‌ها، برخی همچون ایگناس گولدزیهر با طرح برخی توهّمات، اصالت میراث تفسیری ابن عباس در شرح واژگان قرآن را زیر سؤال برده و بیشتر آن را نتیجۀ پرسش‌های او از شخصی به نام ابوجلد، جیلان…

چکیده: نخستین بار جان ونزبرو در کتاب مطالعات قرآنی‌اش کوشید اثبات کند که تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس یا همان تفسیر منسوب به ابن عباس، نه حاوی آرای اصیل ابن عباس است و نه تدوین‌یافته فیروزآبادی در قرن نهم هجری. وی این اثر را همان تفسیر کلبی (م 146 ق) دانست که به گمان وی در اواخر قرن دوم هجری تدوین‌یافته است. بعدها شاگرد وی، اندرو ریپین با بررسی نسخ خطی موجود از این اثر، نشان داد که این کتاب درواقع چیزی جز تفسیر الواضح نوشته دینوری در اواخر قرن سوم یا اوایل قرن چهارم نیست که البته با…

چکیده: با گذشت زمانی طولانی از عمر اسلام، هنوز هم شاهد اختلاف بین فرقه‌های اسلامی هستیم. ریشه این اختلافات را که بیشتر بین شیعه و اهل سنت است، باید بعد از زمان پیامبر جست‌وجو کرد. بنابر اعتقاد شیعیان، برخی صحابه از وصایت منصوص پیامبر گرامی در مورد حضرت علی (ص) پیروی نکردند. در این میان، برخی از پیروان و دوستداران اهل‌بیت (ع)، ازجمله ابن عباس از امیر مؤمنان علی (ع) دفاع نمودند. این نوشتار در پی تبیین و تحلیل مواضع ابن عباس با دیگران در زمان‌های مختلف و افراد متعدد است که با روش‌های متفاوت با آن‌ها گفت‌وگو می‌کرد. چنین…

چكيده: چنانکه در شماره پيشين گذشت، پس از رحلت پيامبر اكرم (ص) و در پي غصب خلافت، برخي از صحابه همچون عبدالله بن عباس، در مقاطع مناسب مواضع مدافعانه‌اي نسبت به حقوق اهل‌بیت (ع) در پيش گرفتند، و از طريق مناظره و با شيوه‌هايي همچون بيان مظلوميت اهل‌بيت (ع)، پرسشگري از طرف مقابل، كوچك‌نمايي دشمنان اهل‌بيت (ع)، استناد به كتاب و سنت الهي و ديگر روش‌ها از امیرالمؤمنین(ع) و حقوق اهل‌بيت (ع) دفاع مي‌نمودند، در شماره قبل به مواردي از اين مناظره‌ها اشاره شد، در ادامه مطالب گذشته، در اين شماره مناظره‌هاي عبدالله بن عباس با معاويه و عمروعاص و…

چکیده: معراج پیامبر(ص) روایتی مهم و با تنوع بسیار در جزئیات در حوزه جهان اسلام است و همیشه منبع الهام شاعران، نقاشان و قصه گویان بوده است. این روایت که ابعاد و تحولات فکری جامعه اسلامی را نشان می دهد در کنار استناد قرآنی، از خیال پردازی قصه گویان خالی نبوده است. فردریک کولبای با بررسی روایت های ابن عباس از نخستین دوره های تاریخ اسلام تا قرن هفتم زمینه های شکل گیری و تحول معراج ، هنجارها،نیازهای مختلف جامعه اسلامی در زمان ;ها و مکان ;های مختلف را نشان داده است. تحقیقات وی بر تمرکز بر آیات قرآنی آغاز…

چکیده: علمای رجال، غالباً، عکرمه محدث و مفسر مشهور تابعی (م/ 105 ه ق) را به فرقة خوارج منتسب کرده‌اند. مقاله حاضر‌، ‌با هدف بررسی صحت‌وسقم این مسئله و یافتن میزان دل‌بستگی عکرمه به خوارج با بهره‌گیری از شیوة استخراج مطالب از متون و تحلیل آن‌ها فراهم‌شده تا پژوهندگان علوم قرآنی و حدیث را در شناخت دقیق‌تر این راوی کثیرالنقل یاری کند. آنچه از رهگذر تطبیق اندیشه‌های بنیادین مورد اتفاق فرقه‌های خوارج، یعنی ‌زهد، ‌انکار عثمان و علی (ع)، ‌ظلم‌ستیزی، ‌اعتقاد به عدم انحصار خلافت در قریش و نیز اندیشه‌های مورد اختلاف آن‌ها نظیر قول به تقیه و تکفیر مرتکب…

چکیده: در میان تألیفات کهن امامی، کتاب السنن و الأحکام و القضایا نوشته عبیدالله بن ابی رافع، اثر شناخته‌شده‌ای بوده و متن کتاب به‌صورت مستقل تا قرن چهارم و شاید قرن پنجم وجود داشته است؛ بااین‌حال، در جوامع حدیثی موجود امامیه، خاصه کتب اربعه، روایتی از کتاب مذکور نقل نشده و در دیگر کتاب‌های حدیثی امامیه نیز تنها سه روایت که در طریق آن‌ها نام عبیدالله آمده، نقل شده است. در نوشتار حاضر، استدلال شده که احتمالاً کتاب وی به‌واقع، همان کتاب السنن و الاحکام و القضایای محمد بن قیس بجلی (متوفی 151) است که متن عرضه‌شده کتاب ابن ابی-رافع…

چکیده: امام حسین علیه‏السلام در سال شصت هجرى، پس از مرگ معاویه و در پى اعلام خوددارى و بیزارى از بیعت با یزید، از مدینه منوره به مکه مکرمه هجرت نمود. او از روز سوم شعبان تا هشتم ذى حجه همان سال در آن شهر اقامت گزید و پس از آن به وادى کربلا پاى نهاد و با قیام خود به خون و رنگ سرخ اعتبار بخشید… همان گونه که ثقل اکبر، قرآن کریم ظهر و بطن دارد گفتار و رفتار قرآن ناطق، عترت پیامبر، نیز داراى ظهر و بطن است؛ قیام و انقلاب عاشورا که یکى از افعال امام…

چکیده: عثمان ‏بن ‏حنیف ازجمله اصحاب پیامبر اکرم (ص) است که دو روایت با موضوع توسل را نقل نموده است. این دو روایت از جهت رجالی خالی از اشکال است. از جهت درایی و دلالی نیز بر جواز و وقوع سه نوع توسل دلالت می‏کند: توسل به دعای پیامبر اکرم (ص) در زمان حیات و پس از حیات حضرتش؛ توسل به ذات پیامبر اکرم (ص) در زمان حیات و پس از حیات آن حضرت و توسل به جاه و مقام پیامبر اکرم (ص) در زمان حیات و پس از حیات ایشان. وهابیان در میان موارد مذکور تنها توسل به دعای…

چکیده: عثمان ‏بن ‏حنیف ازجمله اصحاب پیامبر اکرم (ص) است که دو روایت با موضوع توسل را نقل نموده است. این دو روایت از جهت رجالی خالی از اشکال است. از جهت درایی و دلالی نیز بر جواز و وقوع سه نوع توسل دلالت می‏کند: توسل به دعای پیامبر اکرم (ص) در زمان حیات و پس از حیات حضرتش؛ توسل به ذات پیامبر اکرم (ص) در زمان حیات و پس از حیات آن حضرت و توسل به جاه و مقام پیامبر اکرم (ص) در زمان حیات و پس از حیات ایشان. وهابیان در میان موارد مذکور تنها توسل به دعای…