مقالات

چکیده: بررسی حیات فرهنگی و اجتماعی اصحاب امامان شیعه: نظر تاریخ‌پژوهان دهه‌های اخیر را به خود جلب کرده است. اغلب پژوهش‌های جدید، احمد بن محمد بن عمرو بن ابی‌نصر بزنطی (م 221 هـ‌. ق) را به‌عنوان یکی از اصحاب امام رضا (ع) موردتوجه قرار داده‌اند اما به همراهی او با امام جواد (ع) و نیز جایگاه کلامی او به‌صورت بایسته نپرداخته‌اند. این نوشتار پس از مروری بر زندگی‌نامه بزنطی، آرای کلامی او را موضوع بررسی خود قرار داده است و پس از ارائه تحلیلی درباره جایگاه او در بین جریان‌های کلامی آن روزگار، روایات کلامی او را با تکیه‌بر محتوا…

چکیده: راوی بزرگ قم احمد بن محمد بن خالد برقی قم شهر روایت و راویان بزرگی است که تاریخ نظیر آنان را کمتر سراغ دارد. روایانی که حقی بزرگ بر تمامی پیروان اهل بیت(ع) دارند و «کلام نور» و «امر رشد» را برای امت نقل کردند. از جمله ناقلان حدیث در قم احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمان بن محمد بن علی است که در قرن سوم می زیست و از اصحاب امام جواد(ع) و امام هادی(ع) به شمار می رود. از او و پدرش (محمد) به عنوان برقی یاد می شود ولی معمولا مقصود از برقی همان احمد…

چکیده: قم از اواخر قرن نخست هجري، مهد تشيع و مركز بالندگي عالمان شيعي در ايران بوده است. در گذشته، اين سرزمين به‌صورت يـك شـهر منـسجم نبـود و شامل مناطق متعددي می‌شد. يكي از اين مناطق، «برقرود» يا «برقه» اسـت كـه «خاندان برقي» منسوب به آن هستند. ازآنجاکه تنـي چنـد از عالمـان بـزرگ شيعه از اين خاندان برخاسته‌اند، اين انتساب اهميت فراواني می‌یابد. از سـويي، مناطق ديگري بانام «برقه» در جهان وجود دارند كه برخـي از آن‌ها از برقـه قـم مشهورتر و معروف‌تر هـستند و از همـين روي، منـابع تـاريخي – جغرافيـاييِ متقدم، توجه بيشتري به آن‌ها داشته‌اند. بررسي، رديابي…

چکیده: آغاز یکی از نمودهای تبلیغ اسلام، شناخت مردان تلاشگری است که در قرون و اعصار، با کوشش های مداوم خود، اخبار اهل بیت علیهم السلام را حفظ کردند. یکی از این بزرگمردان، حسن بن علیّ الوشّاء است. در یک نگاه نام او «حسن» و نام پدرش «علی» است. کنیه اش ابومحمد و لقب های مشهورش بَجَلّی، وشّاء، خزّاز و ابن بنت الیاس (پسرِ دختر الیاس) است. زادگاه او کوفه است و بدین جهت کوفی هم نامیده می شود؛ گرچه از پاره ای از روایات این چنین برداشت می شود که او اهل بغداد است. آن گونه که شواهد نشان…

چکیده: خاندان یقطین، یکی از تأثیرگذارترین خاندان‌های علمی و سیاسی شیعی کوفه از اواسط قرن دوم تا اواسط قرن سوم هجری است که از سویی در زمره اصحاب ائمه: قرار داشتند و از سوی دیگر، در دستگاه خلافت عباسی از موقعیت ویژه‌ای برخوردار بودند. این امر، به آنان موقعیتی ویژه برای نقش‌آفرینی در گسترش سیاسی تشیع داد. با توجه به گستره ارتباطات این خاندان، این پرسش مطرح است که فعالیت‌های سیاسی آن‌ها، چه خاستگاهی داشته است؟ یافته‌های مقاله حاضر که با هدف واکاوی این موضوع نگاشته شده، نشان می‌دهد که فعالیت سیاسی خاندان یقطین، هرچند در مقیاس خُرد بر ابتکارات…

چکیده: بررسی جریان فکری غلو در دوره امام کاظم (ع) موضوع اصلی این مقاله است. جریانی که نمایندگی اصلی آن در دست افراد واقفی­ مسلکی چون محمد بن بشیر کوفی بود. پژوهش حاضر که بیشتر با تکیه بر منابع فرقه­ شناختی و رجالی تدوین شده، درصدد شناسایی دقیق این فرد و جریان فکری او و نیز دیگر غلات این دوره، ازجمله مُشَبّهه و نوع برخورد امام با آن‌هاست. بررسی این موضوع، نشان می‌دهد محمد بن بشیر با استفاده از ترفندهایی خاص، عده‌ای را جذب خویش ساخت و عقاید غالیانه و بسیار افراطی چون الوهیت امام و توقف در ایشان را…

چکیده: دوران امامت امام رضا (ع) 203-183(ق) علاوه بر آنكه از ساحت‌های اعتقادي و فرهنگي، دوراني کم‌نظیر و بلكه بی‌نظیر است، از جهت سياسي نيز دوراني ويژه به‌حساب می‌آید. فراواني تحرک‌های علويان در آخرين سال‌های امامت آن حضرت ازجمله مواردي است كه به اهميت اين دوران می‌افزاید. اين نكته هنگامي روشن‌تر می‌شود كه دريابيم جنبش‌های علويان در اين زمان از جهات متعددي همچون تعداد، گستره جغرافيايي،‌ خاندان‌های علوي شرکت‌کننده در آن و به كنترل درآوردن مناطق مركزي، همچون كوفه، بصره، مكه و مدينه و نيز يمن، ويژگي خاصي می‌یابد كه در دوران‌های گذشته و آينده كمتر شاهد اين ویژگی‌ها می‌باشیم؛…

چکیده: شناخت حال رجالی راوی گاه با فرایند توثیقات عام میسر می‌شود که طی آن جمعی از راویان تحت ضابطه‌ای خاص توثیق می‌شوند. واکاوی دقیق برخی توثیقات عمومی ازجمله مسائلی است که در مطالعات راوی شناسی از اهمیت بسزائی برخوردار است. پژوهش حاضر پس از شناسایی شخصیت رجالی و حدیثی احمد بن محمد بن عیسی اشعری و گزارشی از نظریة «توثیق مشایخ اشعری»، با روش کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، به‌نقد این نظریه پرداخته است. این نظریه دارای بازتاب‌های گوناگونی در بین رجالیان متأخر امامی بوده داشته است. به‌گونه‌ای که برخی معتقد به وثاقت تمام استادان اشعری شده­ و…

چکیده: در یک نگاه داود بن قاسم، معروف به «ابوهاشم جعفری»، از نوادگان جعفر بن ابی طالب و از خاندان ابوطالب؛ پدر گرامی مولا علی علیه السلام است. وی به سبب انتساب به جعفر، به «جعفری» مشهور شده است. داود از اصحاب گرانقدر امام رضا، امام جواد، امام هادی، امام عسکری و امام زمان علیهم السلام به شمار می رود. وی علاقه زیادی به پیشوایان معصوم علیهم السلام داشت و متقابلاً آن بزرگواران نیز او را بسیار دوست داشتند. داود، روایات بسیاری در موضوعات مختلف: فقه، کلام و تفسیر روایت کرده است. بسیاری از کرامات ائمّه اطهار علیهم السلام توسّط…

چکیده: دعبل شاعری است عراقی، به مبانی اسلامی و شیعی که در برابر طاغوتیان بنی‌عباسی زبانی برّان دارد و سفرهایی به شهرهای ایران چون شوش، قم، ری، مرو و سمنجان (درخراسان) درخراسان کرده است و فرمانداری شهر سمنجان را برای مدتی به عهده داشت و در سال‌های آخر عمر، در نزدیکی شهر شوش به سر می‌برد و همان‌جا به فیض شهادت نائل شد. سفرهای پی‌درپی او به ایران اثر خود را در اشعار او گذاشت و تعدادی از واژه‌های فارسی در اشعار او دیده می‌شود. مقدمه: دعبل شاعر نامدار عراقی در قرن دوم و سوم بعد از سرودن قصیدة معروف…