مقالات

چکیده: علم رجال مقوله ای مستقل از «رجال شناسی» و رجال شناسی نیز مقوله متفاوت با «تراجم نگاری» است. یک نوشته رجال شناختی علی القاعده باید از مشخصات فنی و روش معینی برخوردار باشد که در مقاله حاضر از آن‌ها گفتگو شده است. در این مقاله نگارنده، یکی از مقالات دانشجویی را به دلیل بافت و درون مایه خوبی که از آن برخوردار است و در شماره قبلی مجله حدیث و اندیشه نشر یافته مورد نقد و بررسی قرار داده و برخی کمبودهای آن را از جنبه روشی و علمی نشان داده است.
چکیده: تشبیه و تجسیم، در تاریخ اندیشه‌های کلامی، همواره به متفکرانی از شیعه و اهل سنت نسبت داده‌ شده است. یکی از این متفکران هشام بن حکم، متکلم بزرگ شیعی، است. برخی از دانشمندان اهل سنت، نظیر جاحظ و خیاط، چنین عقیده‌ای را به او نسبت داده‌اند. در روایات شیعه نیز گاه چنین نسبتی به او داده‌ شده است. بزرگان شیعه در مقابل این نسبت واکنش‌های فراوانی از خود نشان داده‌اند. این مقاله به دلایل منسوب به هشام در اثبات تجسیم و ریشه ‏یابى دیدگاه منسوب به هشام می‌پردازد. سپس واکنش‌های دانشمندان شیعه به چنین نسبت‌هایی را دسته‌بندی کرده و…
نگاهى به شخصیت مفضل بن عمر مفضل بن عمر یكى از شخصیت‌هاى برجسته حدیثى و از شاگردان خاص امام صادق(ع) است. او در اواخر قرن اول (در زمان امام باقر(ع)) در كوفه متولد شد و در اواخر قرن دوم (اوایل حكومت عباسى) در سن 80 سالگى از دنیا رفت.[1] هرچند مفضل محضر چهار تن از ائمه (امام باقر، امام صادق، امام كاظم و امام رضا) را درك كرده‌‏است، با وجود این اكثر علماى علم رجال بجز شیخ طوسى، او را فقط از اصحاب امام صادق(ع) به شمار آورده‌‏اند. درباره نام و القاب مفضل، برخى بر این باورند كه او «مفضل…
چکیده: از مهم‌ترین ابهامات تاریخ کلام امامیه رابطۀ دوره نخست کلام امامیه (مدرسۀ کوفه) با کلام امامیه در مدرسه بغداد در سده چهارم و پنجم است. سرشناس‌ترین متکلم امامیه در دورۀ حضور هشام بن حکم است. در این مقاله سعی شده است تا امتداد جریان فکری وی و پیروانش را تا سده چهارم بررسی شود. در همین راستا در بخش نخست، با پیگیری امتداد شاگردان این جریان فکری به این نتیجه رسیدیم که آراء کلامی این جریان فکری از طریق افرادی مانند یونس بن عبدالرحمن، محمد بن عیسی بن عبید، فضل بن شاذان، ابراهیم بن هاشم، علی بن ابراهیم و…
چکیده: هشام بن حکم – که از اصحاب امام صادق (ع) و پایه‌گذاران علم کلام به شمار می‌رود-، به خاطر روایاتی که به وی منسوب است، از سوی برخی به تجسیم و تشبیه خداوند تعالی به مخلوقات متهم شده است. در این پژوهش، هشام بن حکم از منظر تاریخی معرفی خواهد شد و پس از بیان دیدگاه رجالیان درباره وی، با بررسی سندی و دلالی روایات یادشده و نیز دلایل و قراین دیگر، همچون مدایح امامان معصوم، به اثبات نادرستی این اتهام پرداخته می‌شود. درآمد دکتر القفاری(1) در کتاب اصول مذهب الشیعة، بر اساس آنچه از ابن تیمیه نقل کرده،…
چکیده: هشام بن حکم، از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین علمای شیعی در قرن دوم هجری است؛ قرنی که از یک‌سو، محلّ تلاقی و تصادم آرا و افکار مختلف بوده و از سوی دیگر، نقطه عطفی در تاریخ تشیع و بلکه اسلام است. در این قرن، به سبب انتقال قدرت سیاسی از اموی به عباسی، فرصتی از برای نحل گوناگون حاصل گردید تا به تحکیم و اشاعه مبانی فکری و عقیدتی خود بپردازند. در این دوران، صادقین (ع) به بنیان‌گذاری مکتبی پرداختند که اندیشه و اعتقاد شیعی را مستحکم ساخت و تحوّلی شگرف در محدوده فرهنگ و اندیشه اسلامی ایجاد نمود و…
چکیده: ابو محمد جابر بن یزید جعفى کوفى (حدود 50 ـ 128 ق) از تابعان و از اصحاب نامدار و مورد وثوق امام باقر و امام صادق (ع) است. او در اواخر دوره اموى، یک مرجع عمده درباره علوم دینى زمانش به شمار می‌رفت. عمده فعالیت‌های علمى این عالم برجسته شیعى و شاگرد مکتب اهل‌بیت (ع) در شاخه‌های تفسیر، حدیث، تاریخ، فقه و کلام بوده، از آنجا که شاگردان نامدارى از شیعه و سنى داشته است، سهم فراوانى در توسعه این علوم در بین عامه مسلمانان و به‌ خصوص شیعیان امامى داشته است. مقدمه ابو محمد جابر بن یزید جعفى…
چکیده: در میان شاگردان صادقین (ع) برخی شخصیت‌ها تأثیرگذارتر، مشهورتر و جالب‌توجه‌تر از دیگران بوده‌اند. یکی از این شخصیت‌ها جابر بن‌یزید جعفی است که بیشتر از محضر امام باقر (ع) بهره برده است. گرچه وی را از بزرگان امامیه خوانده‌اند و آثاری نیز برای وی نام‌ برده شده است، اما گزارش‌هایی نیز وجود دارد که متضمن قدح و ذم اوست. پس از وفات جابر، غالیان نیز به او ابراز علاقه کرده و برخی از عقاید خود را به او نسبت دادند. آنان همچنین روایات و کراماتی را نیز به وی منتسب کردند. برداشت‌های نادرست از اندیشه‌های این راوی پرکار، سبب…
چکیده: اصول أربعمأة در پديدارى و طراحىِ هندسه كتب نخستين حديث، تأثيرى هويدا و محورى داشته است و بسيار طبيعى است كه در طرحِ انديشه هاىِ رجالى، پيوندى تعاملى ميان اصل و صاحبِ اصل برقرار شود؛ آن گونه كه قوّت اصل، مرتبه بلند دانش و شخصيت رفيع صاحب آن را تداعى كند. لازم به ذكر است كه نظر پيشگفته، به هيچ روى، تقابلى با نقدهاى رجالى نداشته و ارزش و سودمندى آنها را انكار نمى كند. نوشتارى كه خواهد آمد، نگاهى كوتاه است به شخصيت يكى از اعاظم اصحابِ ائمه(ع) و نيز ناقلان اخبار آنان. اين مقاله، در پىِ احياىِ…
چکیده: واژه­ «آیه»، یکی از تقسیم‌بندی‌های قرآنی مستند به خود قرآن است که در متن کلام الهی نیز به‌کار رفته است. این واژه، معانی و استعمالات مختلفی دارد که در روایاتی از معصومان (ع) برخی از این کاربردها ملاحظه می‌شود. این مقاله درصدد واکاوی معانی این واژه و کاربردهای آن در روایات شیعه است. از جمله، حدیث هشام بن سالم که در ظاهر، دلالت دارد قرآن کریم مشتمل بر هفده هزار آیه است. اختلاف میان آن رقم و تعداد آیات قرآن، دانشوران علوم قرآن و حدیث را به تکاپوی رفع مشکل حدیث انداخته و راه‌حل‌هایی چون تأویل حدیث و حمل…
چکیده: پیش از این، ما به شخصیت هشام و گوشه‌‏ای از زندگی و ستایش پیشوایان معصوم از او اشاره‌‏ای گذرا داشتیم. این دانشمند بزرگ اسلام، هدف تیرهای زهرآگین اتهاماتِ دشمنانِ کینه توز قرار گرفته و بعضی از دوستان نادان بدون آگاهی از غرض آنان، یاوه‏‌هایشان را تکرار کردند. هدف اصلی از این اتهامات و شایعه پردازی آن بود که کلام رسای هشام و برهان قوی او در اثبات امامت و ولایت در مجامع علمی دینی مطرح نگردد و یا از تأثیر آن کاسته شود. در این گفتار بر آنیم که به گوشه‌‏ای از این اتهامات و پاسخ اجمالی آن اشاره‌‏ای…
چکیده: ابوالجارود یکی از شخصیت‌های اصلی زیدیه و نیز راوی کتاب‌ها و روایات مهمی از صادقین (ع) است که رجال‌شناسان و بزرگان امامیه همواره به او توجه‌ کرده‌اند. از یک‌سو رجال‌شناسان امامی و سنّی او را تضعیف کرده‌اند و از سوی دیگر او راوی روایات زیاد و گاه مهمی در منابع امامی است. شناخت چگونگی راه یافتن احادیث وی و نیز موضوع و محتوای روایاتی که از او در منابع حدیثی امامیه نقل‌ شده است، با بررسی طرق کتاب‌های ابوالجارود و ناقلان وی میسر است. این بررسی‌ها نشان می‌دهد گاهی آوازه و سرشناسی ابوالجارود سبب شده برخی روایات غالیانه یا…
خروج از نسخه موبایل