مقالات

چکیده: راوی بزرگ قم احمد بن محمد بن خالد برقی قم شهر روایت و راویان بزرگی است که تاریخ نظیر آنان را کمتر سراغ دارد. روایانی که حقی بزرگ بر تمامی پیروان اهل بیت(ع) دارند و «کلام نور» و «امر رشد» را برای امت نقل کردند. از جمله ناقلان حدیث در قم احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمان بن محمد بن علی است که در قرن سوم می زیست و از اصحاب امام جواد(ع) و امام هادی(ع) به شمار می رود. از او و پدرش (محمد) به عنوان برقی یاد می شود ولی معمولا مقصود از برقی همان احمد…

چکیده: قم از اواخر قرن نخست هجری، مهد تشیع و مركز بالندگی عالمان شیعی در ایران بوده است. در گذشته، این سرزمین به‌صورت یـك شـهر منـسجم نبـود و شامل مناطق متعددی می‌شد. یكی از این مناطق، «برقرود» یا «برقه» اسـت كـه «خاندان برقی» منسوب به آن هستند. از آنجا که تنـی چنـد از عالمـان بـزرگ شیعه از این خاندان برخاسته‌اند، این انتساب اهمیت فراوانی می‌یابد. از سـویی، مناطق دیگری بانام «برقه» در جهان وجود دارند كه برخـی از آن‌ها از برقـه قـم مشهورتر و معروف‌تر هـستند و از همـین روی، منـابع تـاریخی – جغرافیـاییِ متقدم، توجه بیشتری به آن‌ها داشته‌اند….

چکیده: آغاز یکی از نمودهای تبلیغ اسلام، شناخت مردان تلاشگری است که در قرون و اعصار، با کوشش های مداوم خود، اخبار اهل بیت (علیهم السلام) را حفظ کردند. یکی از این بزرگمردان، حسن بن علیّ الوشّاء است. در یک نگاه نام او «حسن» و نام پدرش «علی» است. کنیه اش ابومحمد و لقب های مشهورش بَجَلّی، وشّاء، خزّاز و ابن بنت الیاس (پسرِ دختر الیاس) است. زادگاه او کوفه است و بدین جهت کوفی هم نامیده می شود؛ گرچه از پاره ای از روایات این چنین برداشت می شود که او اهل بغداد است. آن گونه که شواهد نشان…

چکیده: خاندان یقطین، یکی از تأثیرگذارترین خاندان‌های علمی و سیاسی شیعی کوفه از اواسط قرن دوم تا اواسط قرن سوم هجری است که از سویی در زمره اصحاب ائمه قرار داشتند و از سوی دیگر، در دستگاه خلافت عباسی از موقعیت ویژه‌ای برخوردار بودند. این امر، به آنان موقعیتی ویژه برای نقش‌آفرینی در گسترش سیاسی تشیع داد. با توجه به گستره ارتباطات این خاندان، این پرسش مطرح است که فعالیت‌های سیاسی آن‌ها، چه خاستگاهی داشته است؟ یافته‌های مقاله حاضر که با هدف واکاوی این موضوع نگاشته شده، نشان می‌دهد که فعالیت سیاسی خاندان یقطین، هرچند در مقیاس خُرد بر ابتکارات…

چکیده: بررسی جریان فکری غلو در دوره امام کاظم (ع) موضوع اصلی این مقاله است. جریانی که نمایندگی اصلی آن در دست افراد واقفی­ مسلکی چون محمد بن بشیر کوفی بود. پژوهش حاضر که بیشتر با تکیه بر منابع فرقه­ شناختی و رجالی تدوین شده، درصدد شناسایی دقیق این فرد و جریان فکری او و نیز دیگر غلات این دوره، از جمله مُشَبّهه و نوع برخورد امام با آن‌هاست. بررسی این موضوع، نشان می‌دهد محمد بن بشیر با استفاده از ترفندهایی خاص، عده‌ای را جذب خویش ساخت و عقاید غالیانه و بسیار افراطی چون الوهیت امام و توقف در ایشان…

چکیده: دوران امامت امام رضا (ع) 203-183(ق) علاوه بر آنكه از ساحت‌های اعتقادی و فرهنگی، دورانی کم‌نظیر و بلكه بی‌نظیر است، از جهت سیاسی نیز دورانی ویژه به‌حساب می‌آید. فراوانی تحرک‌های علویان در آخرین سال‌های امامت آن حضرت از جمله مواردی است كه به اهمیت این دوران می‌افزاید. این نكته هنگامی روشن‌تر می‌شود كه دریابیم جنبش‌های علویان در این زمان از جهات متعددی همچون تعداد، گستره جغرافیایی،‌ خاندان‌های علوی شرکت‌کننده در آن و به كنترل درآوردن مناطق مركزی، همچون كوفه، بصره، مكه و مدینه و نیز یمن، ویژگی خاصی می‌یابد كه در دوران‌های گذشته و آینده كمتر شاهد این ویژگی‌ها…

چکیده: شناخت حال رجالی راوی گاه با فرایند توثیقات عام میسر می‌شود که طی آن جمعی از راویان تحت ضابطه‌ای خاص توثیق می‌شوند. واکاوی دقیق برخی توثیقات عمومی از جمله مسائلی است که در مطالعات راوی شناسی از اهمیت بسزائی برخوردار است. پژوهش حاضر پس از شناسایی شخصیت رجالی و حدیثی احمد بن محمد بن عیسی اشعری و گزارشی از نظریه «توثیق مشایخ اشعری»، با روش کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، به‌نقد این نظریه پرداخته است. این نظریه دارای بازتاب‌های گوناگونی در بین رجالیان متأخر امامی بوده داشته است. به‌گونه‌ای که برخی معتقد به وثاقت تمام استادان اشعری شده­…

چکیده: در یک نگاه داود بن قاسم، معروف به «ابوهاشم جعفری»، از نوادگان جعفر بن ابی طالب و از خاندان ابوطالب؛ پدر گرامی مولا علی (علیه السلام) است. وی به سبب انتساب به جعفر، به «جعفری» مشهور شده است. داود از اصحاب گرانقدر امام رضا، امام جواد، امام هادی، امام عسکری و امام زمان (علیهم السلام) به شمار می رود. وی علاقه زیادی به پیشوایان معصوم (علیهم السلام) داشت و متقابلاً آن بزرگواران نیز او را بسیار دوست داشتند. داود، روایات بسیاری در موضوعات مختلف: فقه، کلام و تفسیر روایت کرده است. بسیاری از کرامات ائمّه اطهار (علیهم السلام) توسّط…

چکیده: دعبل شاعری است عراقی، به مبانی اسلامی و شیعی که در برابر طاغوتیان بنی‌عباسی زبانی برّان دارد و سفرهایی به شهرهای ایران چون شوش، قم، ری، مرو و سمنجان (در خراسان) کرده است و فرمانداری شهر سمنجان را برای مدتی به عهده داشت و در سال‌های آخر عمر، در نزدیکی شهر شوش به سر می‌برد و همان‌جا به فیض شهادت نائل شد. سفرهای پی‌درپی او به ایران اثر خود را در اشعار او گذاشت و تعدادی از واژه‌های فارسی در اشعار او دیده می‌شود. مقدمه: دعبل شاعر نامدار عراقی در قرن دوم و سوم بعد از سرودن قصیده معروف…

چکیده: دعبل خزاعی از نامدارترین شعرای متعهّد اهل‌بیت (ع)، در قرن سوم هجری است که در عصر عباسی می‌زیست. او چندین قصیده در مدح اهل‌بیت (ع) دارد؛ ولی شهرتش را بیشتر مرهون قصیده تائیه‌ای است که بعدها به نام «مدارس آیات» مشهور شد. موضوع قصیده او مدح اهل‌بیت (ع)، رثای سیدالشهدا (ع)، هجو دشمنان آنان و دفاع از حقوق پایمال‌ شده آن‌ها به دست خلفای عباسی و اموی است. طلائع بن رزّیک نیز از جمله شعرای نه‌چندان مشهور قرن ششم است که در دوره فاطمیان می‌زیست، او قصاید فراوانی در مدح و رثای اهل‌بیت (ع) از خود به‌جا گذاشته است….