مقالات

چکیده: محمد بن سنان از معروف‌ترین راویان حدیث و بسان هشام بن حكم و مفضل بن عمر، از اصحاب معارف ائمه اطهار (ع) است. از ایشان نزدیك به هزار روایت در كتب اربعه نقل‌ شده است، با این‌حال، وثاقت وی بحث‌برانگیز بوده و رویكرد اندیشوران رجالی درباره او همخوان نیست؛ برخی از آنان وی را توثیق و عده‌ای او را تضعیف کرده‌اند. نوشتار حاضر در پی آن است كه با واكاوی پرونده رجالی محمد بن سنان، به داوری پرداخته و وثاقت وی را اثبات كند. ابتدا دورنمای جامعی از زندگی و آثار وی ارائه و سپس با طرح و تبیین…

چکیده: خورشید شرق در سده سوم عنوان کتابی است از دکتر مهدی بیات مختاری در مورد شخصیت و آثار جناب فضل بن شاذان نیشابوری (متوفی 260) صحابی و دانشمند بزرگ شیعی، که به عنوان چهارمین کتاب از سلسله «بزرگان شیعه» و بیستمین کتاب از سلسله منشورات مؤسسه کتابشناسی شیعه منتشر شده است. مبنای اصلی کتاب، پایان نامه دکترای نویسنده بوده با ‌این مشخصات: فضل بن شاذان نیشابوری، زندگی و آراء او. پایان‌نامه دکتری علوم قرآن و حدیث، نوشته م – بیات مختاری. استاد راهنما: آیت الله محمد‌هادی معرفت. اساتید مشاور:‌ آیت الله مسلم داوری و حجه الاسلام محمد علی مهدوی…

چکیده: یکی از مباحث مطرح در علم رجال، مسئلۀ «تمییز مشترکات» است که بر اساس آن، میان دو یا چند شخصیّت رجالی خلط صورت گرفته و آن‌ها را یک شخص پنداشته‌اند. از مصادیق این مسئله، فضل بن شاذان نیشابوری امامی است که بسیاری از بزرگان میان او و فضل بن شاذان رازی عامّی تمییز قائل نشده‌اند. این پژوهش بر آن است که پس از معرفی اجمالی فضل نیشابوری و شناساندن مقام والا و جایگاه علمی او، مسئله تمییز مشترکات را در مورد وی بررسی کرده و با ریشه‌‌یابی علّت اصلی اشتباه و خلط بین این دو نفر، به لغزش محقّقانی…

چکیده: نگاشته‌های شیخ صدوق (م ۳۸۱ ق)، به‌ویژه من لایحضره الفقیه، علل الشرایع و عیون الاخبار الرّضا (ع) به فزونی حاوی نقل فضل بن شاذان نیشابوری (م ۲۶۰ ق) از امام رضا (ع) (م ۲۰۳ ق) است. از سده‌های گذشته تاکنون، پژوهشیان علوم اسلامی، به‌ویژه فقیهان با دل‌مشغولی وافر و اقبال گسترده، به آن اخبار استدلال جسته و در بسیاری از ابواب فقهی، دستمایه اجتهاد خویش قرار داده‌اند. در سیصد و پنجاه حدیث وسائل الشیعة، از منابع بنیادین استنباط و اجتهاد، نقل ابن شاذان از آن حضرت به قلم آمده است. حدیث پژوه معاصر محمّد باقر بهبودی با استناد به…

چکیده: در تألیفات شیخ صدوق (م 381 ق) به‌ویژه من لایحضره الفقیه، علل الشرایع و عیون اخبارالرضا (ع) به نقل‌های متعدد «فضل بن شاذان نیشابوری» (م 260 ق) از امام رضا (ع) برمی‌خوریم. در سده‌های گذشته، همه پژوهشگران علوم اسلامی به‌ویژه فقیهان، با اقبال گسترده و دل‌مشغولی وافر، به آن اخبار استدلال و در بسیاری مسائل فقهی دستمایه خویش قرار داده‌اند. حدود 35 موضع از موسوعه وسائل الشیعه که از منابع پایه‌ای استنباط است، نقل «ابن شاذان» از آن حضرت گزارش شده است. حدیث پژوه معاصر «محمدباقر بهبودی» با استناد به رجال کشی و طوسی، «فضل» را متولد پس از…

چکیده: بررسی آثار کلامی متکلمان امامیه، نشان می‌دهد که آن‌ها رویکردهای روشی مختلفی جهت اثبات عقاید، به کار گرفتند. این متکلمان گاه با اتکا به اصالت نص، از اخبار، نصوص و روش‌های نقلی جهت اثبات عقاید بهره گرفتند، گاه با رویكردی عقل‌گرایانه به اثبات دیدگاه‌های كلامی خویش پرداخته و از روش‌های استدلالی مبتنی بر مقدمات عقلی جهت تبیین اندیشه‌های دینی استفاده كردند. در این مقاله، ضمن واکاوی دیدگاه‌های کلامی و رویکرد روشی ابن قبه رازی، به این سؤال پاسخ می‌دهیم: ابن قبه با چه رویکردی، به اثبات عقاید کلامی امامیه پرداخته و روش وی با متکلمان پیشین چه تفاوتی داشته…

چکیده: دائره المعارف بزرگ اسلامی که پس از انقلاب، به عرصه فرهنگ کشور پیوسته، حاوی نکاتی همانند تردید در استماع مستقیم «فضل بن شاذان نیشابوری» (م 260 ﻫ/ 874 م) از امام رضا (ع)، ورود پاره‌ای اخبار سرزنش‌آمیز از امام حسن عسکری (ع) در ارتباط با وی، جسم گرایی وی و قرابت وافر دیدگاهش به عقاید سلفیان اهل سنّت، تردید در صحّت اسناد کتاب الایضاح به وی و موضوعاتی دیگر با همین صبغه می‌باشد. این باورها و رویکردها، از سوی این مقاله نااستوار تلقّی و تأکید شده که توقیع منسوب به امام عسکری (ع) در عتاب «فضل» که همان هم…

چکیده: برخی مدعی هستند شیعیان سده‌های نخستین، رویكردی بشری به امامت داشته‌اند. یكی از عالمانی كه با استناد به برخی عبارات متشابه، به‌عنوان نماینده‌ی قرائت بشری از امامت معرفی‌شده، ابن قبه رازی است؛ اما با بررسی آرای وی درباره‌ی ویژگی‌های امامان (ع) معلوم می‌شود ابن قبه امامان را دارای ویژگی‌های زیر می‌دانسته است: 1. وجوب طاعت، 2. حجیت، 3. منصوص و منصوب بودن از جانب خداوند، 4. علم الهدی، 5. قدرت الهی (معجزه)، 6. عصمت؛ بنابراین هرگز نمی‌توان او را گواهی بر وجود عالمان با قرائت بشری از امامت، معرفی كرد.

چکیده: فضل بن شاذان نیشابوری، بی تردید، یکی از ارجمندترین فقیهان و متکلمان صاحب فکر و نوآوری است که در دهه های پایانی سده دوم هجری متولد و حداکثر دو ماه پیش از شهادت امام عسکری (ع)، به سال 260 هجری، با مرگ شهادت گونه فوت کرد. او از صحابیان چهار امام معصوم «رضا، جواد، هادی، عسکری (ع)» بوده که با استعداد و تلاش شگرف خویش، نفشی والا و سترگ در انتقال میراث شیعی داشته و به منظور تبیین و مرزبانی از آن مکتب، به تالیف 180 نگاشته توفیق یافته است. دایره المعارف تشیع – که از فرآورده های عرصه…

چکیده: «ابوعباس عبدالله بن جعفر حمیری» از برجسته‌ترین راویان قمی و از اصحاب عسکریین (ع) به شمار می‌رود. 182 روایت در کتب اربعه و حضور در انتقال تراث 141 نفر از صاحبان آثار شیعه، گویای نقش پررنگ او در عرصه حدیث است. سفر به عراق و انتقال آثار و احادیث به راویان آنجا از تلاش‌های علمی حمیری به شمار می‌آید. تألیف آثار علمی متعدد، ازجمله کتاب ارزشمند قرب الاسناد، ثمره مجاهدت‌های اوست. این نوشتار در سه فصل، به بررسی هویت، ارتباطات علمی و آثار او می‌پردازد.

چکیده: ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید بن عقده، ازجمله رجالیون برجسته و مشهور شیعی به شمار می‌آید که همچنان تاریخچه زندگانی وی در هاله‌ای از ابهام است. سال تولد و وفات، محل تولد و مذهب وی به‌درستی مشخص نیست، تاکنون هیچ‌یک از رجالیون طبقه وی را مشخص نکرده، از کتاب‌های متعددی که نگاشته و همگان بر ذکر عناوین آن اذعان دارند، جز کتاب «الولایه» که بازسازی شده، اثری در دسترس نیست و همچنان کتاب رجال او پیدا نشده است. در این مقاله تلاش شده است با تأمل و تفحص در آثار منقول از این رجالی مشهور و بررسی ابعاد…