مقالات

چکیده اندیشه سیاسی ایرانیان در دوره سلجوقیان دچار تحوّل و دگرگونی شد. در این دگرگونی، قدرت سیاسی و اداره امور اجتماع، سلطنت را به عنوان مفهومی بدون رقیب، بر سپهر سیاست نشاند. در تعدّد علّتها و تکثّر مشارکت‌های دخیل در طی این فرایند، سیاستنامه‌نویسان به‌جز اندیشه‌ورزی، در عمل نیز در تثبیت این الگو مشارکت و نقش مهمی داشتند. الزامات زمان، سیاستنامه‌نویسان را به بازتعریف اندیشه ایرانشهری با رعایت الزامات دوره چیرگی ترکان واداشت و بر این اساس در این مسیر، چشم بر آموزه‌های شریعت دال بر پایبندی به عدالت در عرصه اختلاف و نیز لزوم رعایت حقوق مخالفان بستند و…

چکیده جنبش ضداموی و ضدزبیری مختار، یک جنبش اجتماعی – انقلابی بود که با هدف خونخواهی امام حسین (ع) و برپایی حکومت عدل شکل گرفته بود. از این رو بررسی جامعه شناختی این جنبش می‌تواند در ارزیابی آن کمک زیادی کند. این پژوهش پس از گردآوری داده‌های تاریخی با رویکرد جامعه‌شناختی بر پایه چهار محور بنیادی: فرآیند، ساختار و ارتباط با کنش‌گران جنبش و باورها و نقش نیروهای کنش‌زا به تحلیل جامعه‌ شناختی این جنبش پرداخته است. دستاورد پژوهش نشان دهنده آن است که در پی دست‌یابی موالی به حقوق خویش، مختار به عنوان رهبر کاریزماتیک توانست موالی و شیعیان…

چکیده انصار از عناصر اصلی مسلمین و اهرم‌های قدرت در صدر اسلام بودند. آنان در وقایع بعد از سقیفه کنار امام علی(ع) قرار گرفته و در حوادث مهم آن زمان ایشان را یاری دادند، با این حال برخی از انصار از جمله بشیر بن سعد خزرجی و فرزندش نعمان بن بشیر والی کوفه در آستانه قیام امام حسین(ع)، موضع متفاوتی در پیش گرفتند. این پژوهش با روشی توصیفی – تحلیلی به بررسی عملکرد نعمان بن بشیر در مواجهه با کوفیان و حامیان امام حسین(ع) پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد نعمان بن بشیر رفتاری دوگانه، مبهم و گاه متضاد در…

چکیده اسماعیلیان نخستین، پس از مرگ اسماعیل بن جعفر صادق، امامت را بر فرزندش محمد نهادند و از امامیه جدا شدند. این جماعت در سال 297 موفق شدند، خلافتی شیعی به نام فاطمیان در مغرب تأسیس کنند. فاطمیان در سال 358 مصر را تصرف کردند و موفق شدند دامنه نفوذ دولت شیعی اسماعیلی را تا مغرب، یمن، شام، ایران، عراق و حتی هند بگسترانند و هویت شیعی را ترویج کنند. یکی از‌ راه‌های، پی‌بردن به میزان توجه به مؤلفه‌های هویّت شیعی در دولت فاطمی، بررسی محتوایی منابعی است که در آن زمان، توسط نویسندگان یا داعیان اسماعیلی به نگارش درآمده‌…

چکیده با انتقال خلافت فاطمی به مصر در عصر میانه اسلامی، کارگزاران ایرانی فعال در سازمان دعوت، در مقام مذهبی داعی الدعات و حجت، در داخل و خارج قلمرو به نشر و تبلیغ دعوت پرداختند. داعیان ایرانی همانند حمیدالدین کرمانی، المؤید فی الدین شیرازی و ناصرخسرو با مشارکت علمی در نشر و تحکیم قدرت مذهبی و سیاسی ائمه فاطمی در برابر مخالفان نقش بارزی ایفا نمودند. پژوهش حاضر به روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، مشارکت علمی کارگزاران ایرانی را تحلیل و تبیین نموده است. به نظر می‌رسد داعیان ایرانی از طریق مناظرات علمی، تدریس و تألیف به تبیین مشروعیت ائمه فاطمی و رد…

چکیده علما، اندیشمندان و بزرگان امامی مذهبی از ابتدای امر غیبت تاکنون، با روش‌های مختلف به رفع شبهات و تثبیت نظریه‌ی وجود و غیبت امام عصر(عج) پرداخته‌اند. در این میان چهار اثر الغیبه نعمانی، کمال‌الدین صدوق، ارشاد مفید و الغیبه طوسی که در اولین سده‌‌ی پس از آغاز غیبت کبری، به رشته‌‌ی تحریر درآمده‌اند، در تثبیت این نظریه نقش بسزایی داشته‌اند. در پژوهش حاضر چگونگی کوشش برای تبدیل نظریه‌ی وجود و غیبت امام زمان(عج)، به تصوری اجتماعی با تکیه بر منابع یاد شده و با استفاده از رویکرد نظریه‌ی تحلیل گفتمان و اصطلاحات تخصصی نظریه‌‌ی گفتمان لاکلا و موفه مورد…

چکیده برخی برآن‌اند که چون پیامبر(ص) در مدینه مستقر شد و حامیانی در کنار خود یافت، فرصت را مناسب دید که از مکیان انتقام بگیرد و بدین ترتیب حمله به کاروان‌های تجاری قریش آغاز شد. این نوشتار با محور قرار دادن دو مولفه یعنی انتقام ورزی در سیره نبوی و بررسی شاخصه‌هایی در بافت و سنن جامعه عرب به تحلیل انتقادی این هدف می‌پردازد. مبادرت به جنگ برای انتقام نیازمند بسترها و تدارکات اولیه است حال آنکه شرایط دشوار مسلمانان در ماه‌های اولیه بعد از هجرت، خود نیازمند تمهیداتی برای رسیدن به حداقل‌های یک جامعۀ پایدار بود، نه چنان که…

چکیده قیام حرّه، رخداد منحصر به فردی است که دستیابی به درک درستی از واقعیت‌های آن و تشخیص میزان نزدیکی و ارتباط آن با اندیشه تشیع، مستلزم شناسایی ابعاد مختلف و ماهیت آن است. همچنین باید این قیام بر اساس معیار و شاخصی مبنا سنجیده شود تا بتوان تصویری تا حد ممکن نزدیک به واقع و کمی شده از ارتباط آن با قیام‌های شیعی به دست آورد. از این رو نخست گزارش‌های این قیام برای دستیابی به چیستی، چرایی و چگونگی وقوع آن مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده است با استناد به آنها و البته پس از اصطلاح…

چکیده آفرینش انسان از منظر آموزه های زروانی به دو گونه آفرینش با واسطه و آفرینش بی واسطه تعریف می شود. این آموزه های اسطوره ای شباهت هایی با آموزه های اسماعیلی دارد و با آن قابل مقایسه است. پیدایش اسطوره ای اهورامزدا به دنبال شک و تردید زروانی و ویژگی های وی، تا حدودی در ادبیات اسماعیلیان نخستین در قالب کونی و قدر و پس از آن در قالب عقل و نفس انعکاس یافته است. ویژگی دیگر، دستیاران خداوند در خلق و تدبیر جهان هستی است. می توان گفت نقش و کارکردهای امشاسپندان در یاریگری آفریننده هستی با آنچه…

چکیده نقش خوانش‌های گوناگون میراث حدیثی شیعه در شکل‌ دهی به کنش کاربران گفتمان‌ های شیعی و کشمکش‌ های گفتمانی بر سر تفسیری صحیح از این میراث، بازاندیشی جوامع حدیثی را بسیار ضروری ساخته است. بررسی کتاب الحجة از مجموعه‌ حدیثی کافی به عنوان یک نمونه برای این باز اندیشی با بهره‌گیری از روش تحلیلِ انتقادیِ گفتمان، موضوع مقاله حاضر است. بر اساس پیش‌ فرض این روش، هر متن فقط بر ساخته‌ بافتار تاریخی خود نیست و می‌تواند با یک کنش بیناگفتمانی به یک راهبرد گفتمانی آفرینشگر تبدیل شود و نقشی بر سازنده نسبت به بافتار تاریخی خود اجرا کند….

چکیده فاطمیان (297-567 ق) اسماعیلی مذهب که ابتدا در مغرب اسلامی به قدرت رسیدند و سپس وارد مصر شدند در ساختار سیاسی و نظامی حکومت خود به ویژه در سپاه، مناصب درباری و حکومت ولایات به عناصر بومی متکی نبودند و به صورت گسترده از بردگانی با نژادهای مختلف بهره می‌جستند. مقاله پیش‌رو می‌کوشد پس از ارائه‌ تصویری کلی از مصداق‌ ها و نمادهای اقتدار بردگان به روش وصفی – تحلیلی به این پرسش اصلی پاسخ دهد که مجموعه عوامل داخلی و خارجی تأثیرگذار در جلب و جذب غلامان به وسیله فاطمیان چه بود؟ این بررسی نشان می‌دهد که عواملی…

چکیده همان گونه که برداشت‌های گوناگون از گزارش‌های قیام عاشورا، زمینه‌ساز ارائه دیدگاه‌هایی متفاوت و گاه متعارض درباره چیستی و چرایی قیام سیدالشهدا(ع) بوده است، بازخوانی این گزارش‌ها می‌تواند زمینه‌ساز رسیدن به تحلیل‌هایی نو و ژرف‌ از بستر و بایسته‌ های رویدادهای مربوط به قیام عاشورا و در نتیجه شناخت هرچه بهتر این قیام شود. این مقاله با روش وصفی ـ تحلیلی، همراه با بازخوانی چند گزارش عاشورایی، مانند وصیت‌نامه سیدالشهدا(ع) به محمد بن حنفیه، ملاقات آن حضرت(ع) با فرزدق و بشر بن غالب و نوحه‌خوانی جنیان در منطقه خزیمیه که به‌وسیله مورخانی چون ابن­ سعد، بلاذری، طبری، ابن­ اعثم…