مقالات

چکیده: امروزه‌ ادبیّات ارتباط تنگاتنگی با علوم مختلف از جمله روان‌شناسی دارد و نقش روان‌شناسی در آن از جنبه‌های مختلف قابل بررسی است‌ که یکی از آن‌ها شخصیّت‌ و شخصیّت‌پردازی است. شخصیّت‌پردازی از عناصر بسیار پر اهمیت‌ هر اثر ادبی به ‌خصوص نمایشنامه‌ است؛ چرا که نویسنده با قدرت و توانایی خود، شخصیّت‌های اثرش را درنظر خواننده کاملاً واقعی جلوه می‌دهد. این جستار برآن است‌ تا با روش تحلیل محتوا، به شخصیّت‌پردازی در یکی از نمایشنامه‌های معروف ادبیّات معاصر عربی با عنوان «تراژدی حلاج» اثر صلاح‌ عبدالصبور، بپردازد و جنبه‌های مختلف شخصیّت‌های آن ‌را اعم از: ایستا، پویا، قراردادی، نوعی…
چکیده: در رابطه با تعاریف طنز و کسانی که در تاریخ ادبیات ایران تاثیر به سزایی در طنزنویسی داشته اند مطلب ها نوشته شده است اما در رابطه با حلاج و نقش او در این رابطه و مواردی هم چون فرهنگ عامه و تمثیل و مثل، متاسفانه کمتر نوشته شده است که این مقاله به اجمال در این باره مطالبی را مورد بررسی قرار داده است که ابتدا در رابطه ی تعاریف طنز، آنگاه از حلاج و عاقبت او در زمان حکومت عباسیان و نقش او در طنز و مثال ها و فرهنگ عامه و موسیقی خواهیم داد.
چکیده: حلاّج یکی از مشهورترین شخصیّت‌ها در عرفان و تصوف اسلامی است؛ اندیشه‌ها و سرگذشت ویژه او در زمان حیات و پس از مرگش همیشه محلّ بحث بوده است. بسیاری از عارفان و شاعران از اندیشه‌هایش تأثیر پذیرفته‌اند. عطّار نیشابوری شاعر عارف یکی از کسانی است که توجه ویژه‌ای به حلاّج دارد و در منطق‌الطّیر، اندیشه‌های حلاّج را به شیوه‌های گوناگون بازگو کرده است. مقاله حاضر بخش‌هایی را از تأثیرپذیری عطار از حلاّج با ارائه شواهد بررسی می‌کند.
چكیده: حسین بن منصور حلاج از چهره‌هایِ سرشناس تصوف و عرفان اسلامی است. گفت‌وگوها درباره شخصیت وی، بخش قابل توجهی از آثار جهانی و اسلامی را به خود اختصاص داده است. در جامعه شیعی نیز گرایش‌های مختلفی درباره او شكل گرفته است. این مقاله، به بررسی شخصیت حلاج از منظر توقیع حضرت ولی عصر(عج) می‌پردازد. از دیر زمان خصوصاً در جو ضد تصوف و عرفان ـ ملعون و مطرود شدن حلاج توسط حضرت در توقیعی كه توسط حسین بن روح سومین نائب خاص آن حضرت صادر شده است، امری مسلّم انگاشته شده و برخی نیز این معنا را در نقد…
چکیده: در نقد افراد، گروه ها و عقاید آنان، روایت، ابزاری بسیار مهم و تأثیرگذار محسوب می شود. این تأثیرگذاری موجب شده است که مخاصمان، به ویژه در حوزه عقاید، برای کوبیدن خصم و تقویت خود از این ابزار مهم سود برند. اما در این میان، برخی بی دقتی ها در استفاده از روایت، سبب قضاوت های نابجایی شده و پیامدهای سوئی داشته است. تصوف و عرفان و به طور خاص سران صوفیه، از مواردی هستند که از روایت به عنوان ابزار تخطئه، علیه آن (آنها) استفاده شده است. یکی از این سران نامی در این زمینه، حسین بن منصور…
محمدبن محمدبن النعمان المفید، معروف به ابن معلم (336-413 ه . ق) (1) یکی از دانشمندان بزرگ قرن چهارم و اوایل قرن پنجم است. این دو قرن یکی از مهمترین دوره ها در تاریخ تصوف به شمار می رود. شخصیت‌هایی بزرگ در این عصر برآمدند و به نشر عقاید و افکار و طریقت خویش پرداختند. (2) زهد و رفتار نیکو و نظم و انضباط برخی از خانقاه‌ها از جمله عواملی بود که سبب می شد گروهی از مردم در این خانقاه‌ها حلقه زنند و به تزکیه و تعلیم و تربیت مشغول شوند. نمونه این خانقاه‌ها در شهرهای خراسان و عراق…
چکیده: ابو مغیث حسین بن منصور بن محمی البیضاوی در حدود سال 244 هجری قمری در قریۀ طور در شمال شرقی بیضای فارس متولد شد جدش محمی زردشتی بود پدرش با زن و فرزند از ناحیه ی جنوب شرقی بین النهرین از راه بصره و اروند رود وارد عراق شد وی پیشه ی حلّاجی داشت و از آنچه او را بدین ناحیه کشید حرفه ی او بود…
چکیده: با همه کوشش‌هایى که براى شناخت حلاّج به وسیله خاورشناسان و دیگر محققان به عمل آمده، هنوز هم سیماى حقیقى او، از بسیارى جهات، در هاله‏ اى از ابهام مانده است، به طورى که اگر اختلاف نظرات را در باره او بیش از تفاوت آراء در باره هر عارف دیگر بدانیم، هیچ مبالغه نکرده‏ ایم. اشکال در شناخت حلاّج ناشى از آن است که حلاّج مجذوبى سالک بوده که غلبات عشق و جلوه‌‏هاى الهى، افقهایى تازه از عالم معرفت به روى او گشوده، و او را در عالمى سیر داده که جز بر خاصّگان حق-تعالى-شناخته نیست، و ما نشانه‏…
چکیده: این مقاله به بازشناسی تصویر حلاج در آثار مولانا و واکاوی کلام مشهور «اناالحق» می‌پردازد و می‌خواهد نگاه مولوی را به احوال و آثار حلاج دنبال کند. مَشرب حلاج که مخالفان او از آن به «اتحاد» و «حلول» تعبیر می‌کنند، از نظر معتقدان او بیشتر به «استغراق» تعبیر می‌شود. مولانا در آثارش نام حلاج را به‌طور مکرّر ذکر کرده است. وی اندیشه حلاج را در آثار خود بازتاب داده و با همه مصائبی که بر حلاج رفته، او را سربلند و سعادتمند یافته است. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که مولانا اندیشه حلاج را هضم و جذب کرده است.
چکیده: این گفتار ـ که فشرده کتابی است در یادکرد مدافعات و ستایش‌های علمای شیعه از حلاج ـمشتمل بر سخنانی است از محقق طوسی، صدرالدین شیرازی، قاضی سعید قمی، ملا محمد هیدجی و علامه طباطبایی در شرح مقامات روحانی حلاج و تبیین اقوال وی درباره شیطان، کفر، وحدت، فنای در حق، حجاب بودن خلق در میان خود و حق، از میان رفتن حجاب‌ها. نیز در دفاع از وی در برابر اعتراض‌های مخالفان به دلیل انا الحق گویی او و بیان تفاوت توحید و اتحاد، اتحاد در معنی درست و نادرست آن…
چکیده: مقاله‌ی حاضر به‌منظور بیان دیدگاه‌های مخالفان حلاج به شیوه‌ی تحلیلی- توصیفی نگاشته شده است. پیش از ورود در بحث اصلی، دیدگاه‌های حلاج در زمینه‌های فقه، كلام و تصوف به‌ اختصار بیان‌شده تا خوانندگان محترم با آگاهی از نظرات حلاج، از یک‌سو مبنای نظر مخالفان را درك كند و از سوی، دیگر زمینه‌ی پی گیری تأثیرات وی در عرفان و تصوف ایرانی- اسلامی فراهم شود. تنوع دیدگاه مردم و دانشمندان درباره‌ی حلاج به حدی است كه گروهی او را انسان كامل و اهل ولایت دانسته‌اند، عده‌ای درباره‌ی وی سكوت کرده‌اند و بسیاری وی را كافر شمرده‌اند. همین امر اهمیت پرداختن…
چکیده: سیاحت و سفر از رسوم موّکَد جماعت صوفیان، و مستند به قرآن و حدیث است که با نام سیر آفاق در مقابل سیر انفس در میان این طایفه شهرت یافته، اهمیت سفر در نزد این نهانگرایان مسلمان تا جایی است که صوفیان نامبرداری چون جنید آن را از ارکان تصوف شمرده‌اند، سیر آفاق در ظاهر و در نگاهی اجمالی با اهداف و اغراض مشخصی نظیر کسب علم، زیارت، سماع حدیث، ریاضت نفس و غیره بین ایشان صورت می‌گرفت، اما به نظر می‌رسد که این سفرها بیش از این عوامل و اهداف ظاهری و قشری مقاصد باطنی و نهانی را…