مقالات

چکیده رساله توحید مفضل، یکی از میراث‌های حدیثی شیعه است که به عنوان املای امام صادق (ع) به مفضل بن عمر جعفی شناخته می‌شود. در نوشتار حاضر، این کتاب از حیث متن بررسی شده است تا میزان اعتبار آن از حیث درستی یا نادرستی انتساب آن به امام صادق (ع) ارزیابی شود. در صحت انتساب به شواهدی چون شهرت و مقبولیت انعکاس‌یافته در نسخه‌های فراوان و شرح‌ها و ترجمه‌های متعدد، استناد شده است. سپس برای سنجش اصالت این رساله از نقد متن بهره گرفته شده است تا به مدد شیوه‌های مختلف نقد از جمله نقد برون‌متنی و درون‌متنی، به حقیقت…

چکیده یکی از پرسش های مهم درباره جوامع روایی متقدم، منابع شفاهی و مکتوبی است که این کتاب ها از آن ها پدید آمده است. از این رو، درباره کافی این پرسش پیش روی حدیث پژوهان قرار دارد که کلینی در تالیف کتابش از چه منابعی بهره برده است. با ژرفکاوی در اسانید روایات کافی و مطالعه رد پایی می توان گفت کلینی با وجود آنکه بخش بزرگی از روایات کتابش را از آثار و مرویات محدثان مکتب قم آخذ کرده است، اما در عین حال از روایات افرادی چون سهل بن زیاد و محمد بن عیسی عبیدی که در…

چکیده کتاب الضعفاء ابن غضائری یکی از منابع علم رجال است. بیشتر آراء این کتاب، با مشهور دیگر کتب رجالی شیعه در تعارض و اختلاف است. این امر از دیرباز مناقشاتی را در خصوص ابن غضائری و اثر وی پدید آورده است. عامل اصلی این مناقشات، متن کتاب است؛ نه مؤلّف آن. این مقاله درصدد است که به پرسش‌های ذیل، پاسخ درخور دهد: آیا انتساب کتاب الضعفاء به ابن غضائری صحیح است؟ با فرض پذیرش انتساب این کتاب به ابن غضائری، آیا محتوای آن با دیگر کتب رجالی متقدمان شیعه، سازگاری و تطابق دارد؟ با تطبیق و مقایسه آراء ابن…

چکیده مهم‌ترین منبع شناخت دین اسلام، پس از قرآن، روایات معصومان (ع) است. به سبب عوامل درونی و بیرونی متعدّد، مانند نسخ، تقیّه، از دست رفتن بسیاری از قرائن کلام معصوم، وقوع تحریف و تصحیف در متن روایات، اخبار متعارضی در این گنجینه وارد شده است. لذا دانشمندان حوزه معارف دینی و حدیثی از دیرباز، برای دستیابی به مراد معصوم (ع) به پدیده تعارض توجّه داشته‌اند. شیخ حرّ از تلاشگرانی است که اهتمام به شناسایی این نوع اخبار داشته است. خصوصیت بارز ایشان در برخورد با اخبار متعارض، پرهیز از طرح و طرد روایات است. وی به هنگام تعارض بدوی…

چکیده روش­ شناسی تفسیر، به معنی کشف روش مفسر برای رسیدن به مراد خداوند در قرآن است. به دلیل لزوم بررسی جزئی‌نگر در روایات تفسیری، اهمیت تاریخی و روش ­شناختی روایات تفسیری هر یک از معصومان(ع) و نیز اهمیت نمایاندن تفاوت روایات بیان ظاهر و باطن قرآن، در مقاله حاضر دامنه پژوهش به روایات تفسیری امام­ سجّاد(ع) در حیطه بیان معنا محدود شده است. نگارنده معتقد است دسته‌بندی دقیق این روایات، نسبت‌سنجی میان آن‌ها و مجموع روایات تفسیری امام‌سجّاد(ع) و ارائه آمار مستند می‌تواند روشنگر زوایایی از اهداف و شیوه‌های تفسیری حضرت باشد. در این پژوهش، روایات بیانگر معنا در…

چکیده کتاب فهرست اسماء مصنفی الشیعه اثر ابو العباس احمد بن علی نجاشی مشهور به رجال نجاشی، از مهم­ترین آثار امامیه است که تاکنون آثار متعددی اعم از کتاب و مقاله درباره آن و مؤلفش نوشته شده است. با وجود این، درباره ابعاد مختلف حیات علمی نجاشی مانند آثار، مشایخ، شاگردان، وثاقت و جایگاه علمی او، ابهام‌هایی وجود داشت که این مقاله به بررسی آنها پرداخته است. این مباحث عبارت است از: آیا نجاشی آثار فراوانی داشته است؟ آیا نجاشی صاحب تفسیری بر قرآن کریم بوده است؟ آیا سید مرتضی از مشایخ نجاشی بوده است؟ آیا مراد از «السید الشریف»…

چکیده یکی از رجالیان مهم، ابن‌ غضائری است که به تضعیفِ بسیار و سریع راویان ‌مشهور است. او در کتاب موسوم به «الضعفاء»، بسیاری از راویان ثقه را تضعیف کرده است. رجالی معاصر، شیخ محمد‌تقی شوشتری در کتاب قاموس الرجال، از او دفاع و بسیار به تضعیفات او اعتماد کرده و در اغلب موارد، آراء او را بر دیگر رجالیان، مقدم دانسته است. این مقاله درصدد تحلیل و نقد دیدگاه شوشتری درباره میزان اعتبار تضعیفات ابن غضائری و در پی آن، توثیقات اوست. نخست خاستگاه تضعیف راویان را واکاویده، سپس به شناساندن روش رجالی ابن غضائری پرداخته و از این…

چکیده «غیاث بن ابراهیم تمیمی اسیدی بصری»‏ در شمار راویان امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) قرار داشته و روایات بسیاری از وی نقل شده است. با توجه به توثیق غیاث بن ابراهیم از سوی نجاشی، وثاقت او محرز است اما امامی بودن او محل بحث است. برخی از فقها این راوی را همان غیاث بن ابراهیم بتری­ مذهبی که در سخنان شیخ طوسی در زمره اصحاب امام باقر (ع) قرار گرفته، دانسته­ اند. در این پژوهش روشن کرده‌ایم غیاث بن ابراهیم در هیچ‌یک از کتب حدیثی موجود شیعه، حتی یک روایت از امام باقر (ع) یا از اصحاب…

چکیده آیات الاحکام از دیرباز تاکنون در فرآیند استنباط، مورد توجه فقیهان اسلامی بوده لیکن غالباً به دلیل حاکمیت گفتمان فقهی بر این دسته از آیات، ابعاد کلامی آن در حوزه امامت­ پژوهی به‌ندرت مورد توجه بوده است. این درحالی است ‌که افزون بر ابعاد فقهی، اشارات ارزشمندی نیز به موضوع امامت دارد. پیشینه این‌گونه از خوانش کلامی را در روایات فقهی‌ ـ کلامی اهل‌بیت (ع) در حوزه آیات احکام می ‏توان جست. لذا نظر به خلأ امامت­  پژوهی در زمینه آیات الاحکام و میان‌رشته‌ای بودن آن در عرصه‏ های بنیادین حدیث، فقه، کلام و تفسیر و نیز بهره‌گیری از…

چکیده برای مطالعۀ تاریخ فرهنگ و ‌معارف اسلامی، دسترسی به آثار کهن ضروری است. بسیاری از این آثار در گذر زمان از میان رفته‌اند و نسخه‌ای از آنها بر جا نمانده است. بازسازی این آثار با پی‌جویی نقل قول­­ها در آثار متأخرتر، در چنین شرایطی ضرورت پیدا می‌کند؛ البته، این روش با مشکلاتی متعدد روبه‌روست. این مطالعه به منظور بازسازی روشمند کتاب المزار سعد بن عبدالله اشعری، صورت گرفته است؛ اثری که ظاهرا حدود هزار سال از ناپدید شدنش می‌گذرد. بدین منظور، نخست با شناسایی جایگاه سعد بن عبدالله اشعری همچون یک متکلم و محدث برجستۀ شیعی، احتمال باقی ماندن…

چکیده این مقاله به فرایند ورود اجباری یا اختیاری اسلام به شهر قم می­ پردازد و در صدد است از یک سو نظریۀ پذیرش اجباری اسلام توسط اهالی قم را رد نماید و از سوی دیگر ایدۀ پذیرش آسان و از سرآگاهی اسلام از سوی قمی­ ها را نقد کند. در این نوشته نکته­ های زیر بررسی شده است: الف) قمی‌ها مقاومت‌های سختی در برابر عرب‌ها از خود نشان دادند، لیکن این بدان معنا نیست که اسلام نیز به زور و اکراه وارد فرهنگ مردم قم شد. ب) اسلام ­پذیریِ قمی­ ها در همه­ جا از سر منطق و تأمل…

چکیده دورۀ فاطمیان از دوره‌‌های مهم در شکوفایی تمدن اسلامی به شمار می‌‌رود. با توجه به تشیع فاطمیان و تأکید اساسی آنان بر مذهب، بسیاری از ناظران غیرمسلمان در بررسی عوامل شکوفایی علمی دورۀ فاطمیان به عوامل مذهبی این شکوفایی نیز پرداخته‌اند. در این نوشتار، دیدگاه‌های اندیشمندان غربی دربارۀ عوامل مذهبی و نیز سیاسی و اقتصادی شکوفایی علمی تمدن اسلامی دورۀ فاطمیان بررسی خواهد شد. مطالعۀ داده‌‌ها و تحلیل‌‌های این اندیشمندان، روشن می‌سازد که غربیان از یک‌ سو، نقش خلفا و دولت‌مردان فاطمی و پشتیبانی‌‌های آنان و رقابت با عباسیان و مدارای سیاسی مذهبی و از سوی ‌دیگر، ماهیت مذهب…