مقالات

چکیده مسأله امامت از دیرباز مطمح نظر متکلّمان و مفسّران نامدار اسلامی بوده است. فرقه های اسلامی در هیچ یک از مسائل دینی به سان مسأله امامت اختلاف نظر نداشته اند. علمای نام آور اسلامی، اوّلاً به دو فرقه بزرگ شیعه و اهل سنّت تقسیم شدند که جمیع فرقه های شیعه در تعیین امام، قائل به نصّ شدند، لیکن همه فرقه های اهل سنّت قائل به بیعت و اجماع اهل حلّ و عقد در این باب گشتند. فرقه های شیعه نیز در امر تعیین امام، از برخی جهات متشتّت گشتند. برخی قائل به نصّ خفیّ و برخی دیگر به عدم…

چکیده شیعیان در عصر حضورِ ائمه معصوم (ع)، برای شناخت امام خود از راه‌ها و شیوه‌هایی استفاده می‌کردند تا پیشوای تعیین‌شده از سوی خدا و رسولش را از مدعیان دروغین تشخیص دهند. در منابع شیعی، روایات فراوانی وجود دارد که راه‌های متعددی برای تشخیص امام بیان کرده و ویژگی‌هایی برای آن ذکر می‌کند. اما اینکه شیعیان عصر حضور کدام‌ یک از این شیوه‌ها را برای تشخیص امام به کار برده‌اند پرسشی است که این مقاله در پی پاسخ به آن است. از مجموع روایات استفاده می‌شود که مهم‌ترین شیوه امامیه برای تشخیص امام خود در همه دوره‌ها، آزمودن پیشوای خود…

چکیده ختم نبوت و انسداد باب وحی تشریعی پس از نبی خاتم «صلی‌الله علیه و آله» از ضروریات‌ دین اسلام و از باورهای بنیادین مسلمانان است. تردیدی نیست که تبیین و تحلیل صحیح این مسأله، طراوت ایمان و باورهای دینی مسلمانان را فزونی‌ می‌بخشد و برای بشر معاصر نیز این فرصت را فراهم می‌سازد تا این دین‌ جهانی و کامل را مورد مطالعه و بازکاوی قرار دهد. این نوشتار باب تازه‌ای برای تبیین خاتمیت گشوده و این مسأله را از طریق فرایند امامت در دین خاتم بررسی کرده است. شؤون پیامبر اکرم «صلی‌الله علیه و آله»، قلمرو نیابت و خلافت…

چکیده فقه اهل‌‌سنت نسبت به فقه شیعه در مورد وقف کودک و وصیت وی به وقف، سخت‌‌گیری بیشتری دارد؛ زیرا بین ممیز و غیرممیز و اینکه وقف با اجازه ولی کودک صورت گیرد یا خیر، فرق نگذاشته و در هر صورت، وقف صبی را از عموم اولیه منع تصرفات صبی، خارج ندانسته است. احتمال حمل روایات جواز صدقه کودک بر صدقه‌‌های جزئی و احتمال مراد بودن معنای خاص صدقه نه اعم از آن و وقف، از یک سو، و اطلاق صدقه بر وقف در روایات و تصریح فقهایی، چون شیخ مفید و شیخ طوسی به یکی بودن وقف و صدقه،…

چکیده سفیه یا غیر رشید انسان بالغی است که تصرفات او در امور مالی خویش عقلایی نباشد، اعم از اینکه پس از بلوغ به رشد دست نیافته باشد یا پس از بلوغ و رشد سفه به او عارض شده باشد. سفیه از جمله محجورین است اما آیا صرف حدوث سفاهت، موجب محجوریت سفیه گردیده و با زایل شدن آن از حجر خارج می‌گردد یا اینکه ثبوت و زوال حجر محتاج حکم حاکم است؟ اقوال فقها در این خصوص متفاوت و متکثر است. بعضی معتقدند به محض ظهور و حدوث سفه حجر ثابت می‌شود و با زوال آن مرتفع می‌گردد و…

این مقاله به تبیین دو مفهوم «جهاد اصغر» و «جهاد اکبر» در آیات قرآن کریم، احادیث نبوی و اشعار عرفانی فارسی می‌پردازد. «جهاد اصغر» به نبرد فیزیکی و نظامی در راه خدا برای دفاع از دین و احقاق حق اشاره دارد که در آیات و روایات متعددی به فضیلت و پاداش بزرگ مجاهدان این راه تأکید شده است. در مقابل، «جهاد اکبر» به عنوان برتر و مهم‌تر معرفی شده که همان مبارزه‌ی درونی با هوای نفس، خواسته‌های دنیوی و صفات پست انسانی است. این جهاد با استناد به حدیث معروف پیامبر(ص) که پس از بازگشت از یک نبرد فرمودند: «بازگشتید…

اصل مقاله: «والذین صبروا ابتغاء وجه ربهم و أقاموا الصلوة و أنفقوا مما رزقناهم سرا و علانیة و یدرؤن بالحسنة السیئة، أولئک لهم عقبی الدار.» (سوره رعد ـ آیه 22) بحث در تشریح سیر عملی اولواالالباب بود. یکی از روش‌های عملی اولوالالباب، صبر است. در مسئله صبر چند مطلب بیان شد. یکی از آن مطالب، بحث پیرامون تحلیل بافت درونی صبر است که صبر باید از کجا نشأت بگیرد و برای چه انگیزه‌ای باشد؟ این راه در سوره نحل و در سوره مدثر بیان فرمود: «واصبرو ما صبرک الا بالله» (نحل ـ آیه 127) و در سوره مدثر، آیه 7…

چکیده وجود جعلیات در منابع حدیثی، فقهی، تاریخی و منابع دیگر، امری رایج است که باید برای شناخت گزارش‌ها و روایات جعلی، راه‌های مختلف تحقیق را پیمود تا صحت و سقم روایات را به دست آورد. افزون بر نقد روایات از جهت سند و متن، باید به فضای بسترسازی صدور روایات توجه داشت تا سره از ناسره را تشخیص داد؛ زیرا صدور برخی از روایات با مبانی قرآن، حدیث نبوی و احادیث ائمه(ع)، علم کلام و عقل تباین دارد، اگرچه صدور آن‌ها از زبان معصوم باشد. از جمله آنها، حدیث مطلاق امام حسن(ع) است که در منابع شیعه، گاهی به…

چکیده تأثیر مذهب تشیع بر تمامی نواحی شیعه ­نشین و به‌ویژه ایران، نه‌تنها خود را از طریق جریان­‌های مذهبی، سیاسی و اجتماعی نشان داده، بلکه تأثیری شگرف بر هنر و میراث فرهنگی این مناطق نیز گذاشته است. نمونه این تأثیر را در آثار متعدد معماری، گچ‌بری، کاشی‌کاری و به طور کلی آثار تاریخی و هنری می‌توان دید که در مناطق مختلف ایران بر جای مانده است. آثار چوبی نیز به رغم ناپایداری و از بین رفتن بسیاری از آن‌ها، در عین حال نمونه­ های باقی‌مانده، فرهنگ و هنر شیعی را به‌ ویژه در زمینه کتیبه­ نگاری و درج مضامین و…

چکیده جنگ‌های سه‌گانه‌ای که امام علی در دوره حاکمیت کوتاه‌ مدت خود بدان گرفتار شد، پس از بحران رده، عمده‌ترین آشوب‌های داخلی جامعه اسلامی به شمار می‌رفت که تبعات سنگینی را بر نظام علوی تحمیل کرد. بررسی این جنگ‌ها، از آن حیث که به مثابه‌ عمده‌ترین عامل در ناامنی اقتصادی این دوره عمل کردند، اهمیت دارد. پرسش عمده‌ای که این مقاله می‌کوشد تا به تبیین آن همت گمارد، این است که جنگ‌های داخلی تا چه میزان بر ساختار اقتصادی حکومت امام علی اثرگذار شدند؟ یافته‌های این پژوهش که بر روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی است، نشان می‌دهد که غارت اموال…

چکیده مراسم و مناسک عزاداری عاشورا در دوره‌های مختلف تاریخی، علاوه بر صورت‌بندی‌هایی مختلف، پذیرای تغییرات اجتماعی متنوعی نیز بوده است. این تغییرات، تحت تأثیر اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه شکل گرفته، امکان رشد و بازتولید نظام فکری خاص خود و تأثیر آن بر جامعه را می‌یابند. مسأله اصلی مقاله حاضر آن است که با استفاده از مطالعه اسنادی، ضمن توجه به ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه‌‌شناختی در تحلیل پدیده‌های تاریخی خصوصاً عزاداری عاشورا و اهمیت موضوع، نشان دهد نوع و میزان تحلیل و فهم منطق تغییرات و تطورات اجتماعی مناسک عاشورا در طی تاریخ چگونه بوده است. کلیدواژه‌ها: دین؛…

این مقاله به تبیین مفهوم «جهاد اکبر» به عنوان مبارزه با نفس و مراحل مختلف آن می‌پردازد. نویسنده با استناد به آیات قرآن و روایات اهل بیت(ع)، جهاد اکبر را اساس سیر و سلوک اخلاقی و معنوی دانسته و ریشه بیشتر گناهان را «حب دنیا» و «شرک» معرفی می‌کند. این جهاد درونی، مقدمه دستیابی به طهارت باطنی و تقوای الهی است. مراحل اصلی جهاد اکبر شامل رهایی از حب دنیا، شرک، وسوسه‌های نفسانی و شیطانی، و سپس تربیت و تعدیل قوای سه‌گانه نفس (عاقله، غضبیه و شهویه) برای رسیدن به فضیلت‌های چهارگانه حکمت، شجاعت، عفت و عدالت است. از مهم‌ترین…