التباس فضل بن شاذان شیعی و سنی از قرن سوم هجری

چکیده:

فضل بن شاذان نیشابوری، متکلمی شیعی و فضل بن شاذان رازی، دانشمندی سنی است. اشتراک در نام، معاصر بودن و همسانی عناوین برخی تألیفاتشان، سبب شده از زمان ابن ندیم بغدادی (م 380 ق) به بعد، التباسی پدید آید و نام یکی با دیگری اشتباه گرفته شود. در این مقاله به ایجاز، به تسلسل تاریخی خلط و مصادیق آن، اشاره شده، برای تمایز آن دو شخصیت، از راهكارهایی همانند بازشناسی کنیه، جد، استادان، شاگردان، تخصص و تصنیفات هر یک، استفاده شده است. تخصص اصلی «ابوالقاسم فضل بن شاذان بن عیسی رازی» (م 290 ق)، در علوم قرآنی و علم تفسیر، به‌ویژه دانش قرائات بوده و با دانش فقه نیز آشنا بوده است. مشایخ و شاگردان وی، همگی جزو اهل سنت به شمار می‌آیند؛ اما ابو محمد فضل بن شاذان بن خلیل نیشابوری (م 260 ق)، در دانش‌های حدیث، فقه و کلام شیعی نام بردار است. وی نظریه‌پرداز ارشد علم كلام و مؤلف ده‌ها ردیه، بر گرایش‌های کلامی عصر خویش می‌باشد.