چکیده
تأویل قرآن، موضوعى است که بیشتر مفسران و نویسندگان علوم قرآن، مطالبى درباره آن نگاشته اند؛ امّا حقیقت این است که بیشتر این نوشته ها و پردازش‌ها آن گونه که باید پرده ابهام از چهره این اصطلاح برنگرفته اند و چه بسا نوشته هایى که به جاى زدایش ابهام مایه زایش پرسش‌هایى جدید در این مقوله هستند. دگرگونى معنایى و به کار رفتن اصطلاح تأویل در برابر اصطلاح تفسیر و تنزیل و در کنار ظهر و بطن قرآن ممکن است از جمله زمینه هاى ابهام این واژه باشد. فهم معناى واژه (تأویل) با تکیه بر معناى لغوى و دستورى آن چندان دشوار نیست، چه این که تأویل ازماده (اول) است و فعل ثلاثى مجرد آن (آل) است، به معناى (رجوع) و امّا تأویل، مصدر باب تفعیل است، یکى از وجوه رایج معنایى باب تفعیل متعدى ساختن فعل لازم است. در ثلاثى مجرد اگر معناى این واژه، رجوع به اول و آغاز هرچیز باشد، در باب تفعیل معناى آن رجوع دادن آن چیز به مبدأ و آغاز آن خواهد بود. به همین دلیل است که گفته اند: (مراد از تأویل تصرّف در معناى ظاهرى لفظ است، به گونه اى که لفظ از معناى ظاهر و موضوع له، رو به سوى معناى دیگر نهد. البته این روآورى از معناى ظاهرى به معناى دیگر مبتنى بر قرینه و دلیل ویژه است.) گویا مشکل با این شناخت حل نمى شود و ابهام با این تعریف‌ها برطرف نمى گردد. امّا به هر حال، پیش از بررسى آن در کلام وحى و سخن مفسران وحى، باید ریشه لغوى این اصطلاح روشن شود.