چکیده
ازجمله وظایف خطیر حاکمان اسلامی، موضع‌گیری مناسب در برابر تهدید مخالفان داخلی می‌باشد. راهکار مناسب، الگوگیری از سیره امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) در برابر اولین مخالفان داخلی حکومت علوی است. پژوهش حاضر به مطالعه مجموع سخنان حضرت درباره «اصحاب جمل»، با روش علمی و نظام‌مند «تحلیل محتوا» می‌پردازد. از دیدگاه امام، برخورد هدایت‌آمیز با مخالفان و تحلیل حرکت سیاسی آنان اهمیت بسزایی دارد. ایراد حجم عمده‌ای از خطبه‌های روشنگرانه حضرت قبل از جنگ، اهتمام وافر ایشان برای گفتگوی مستقیم با مخالفان در آغاز فتنه، هم‌چنین بهره‌وری از فضای جنگ برای گفتگو با سران مخالفان و موعظه سپاهیان و نیز، نگارش نامه‌های مفصل بعد از جنگدر تبیین نتیجه نبرد و تحلیل «فتنه جمل»، همگی بیانگر بینش فرا زمانی حضرت برای اصلاح جامعه اسلامی است. بنابراین در الگوی رفتاری امام در برابر مخالفان داخلی، اولویت با «تبیین جنگ‌طلبی و تهدیدهای مخالفان برای جامعه اسلامی» و«تلاش برای هدایت مخالفان و ممانعت از جنگ‌افروزی آنان» می‌باشد. امام در پی «اخذ تعهد از مخالفان جهت پرهیز از فسادگری در جامعه»، درصدد «ریشه‌یابی علل فتنه‌انگیزی مخالفان» برمی‌آید. هم‌چنین علاوه بر «الزام مخالفان برای پایبندی به بیعت»، بر ضرورت مقابله با آنان «به خاطر پیمان‌شکنی‌شان» تأکید می‌کند. از طرفی، «با اثبات مشروعیت حکومتش» در احتجاج با مخالفان، به «آموزه‌های قرآنی و روایی» تمسک می‌جوید.
کلیدواژه‌ها: امام علی(علیه‌السلام)؛ اصحاب جمل؛ مخالفان داخلی حکومت؛ رفتارشناسی؛ تحلیل محتوا