چکیده
موضوع این مقاله بررسی عقل یا خرد و ابعاد گوناگون آن از دیدگاه امام علی(ع) است. در این مقاله تعریف و چیستی، نحوه وجودی، و در نهایت نقش و فعالیت عقل از منظر آن امام همام مورد بررسی قرار می گیرد. در پی این بررسی جایگاه و منزلت رفیع عقل مشخص شده و نشانههای عقل و عاقل و خرد و خردمند بیان میشود. از رابطه میان عقل، دین، علم و فهم سخن به میان میآید و شاخص‌های عقلانیت، خردگرایی و مانند آن شناسایی میشود. همچنین در این نوشتار، با استفاده از کلام امام علی(ع) اثبات خواهد شد که عقل مطمئنترین منبع معرفت بشری، میزان و راه تشخیص صواب و ناصواب، حق و باطل، صدق و کذب، خیر و شر و خوشبختی و بدبختی است. با توجه به ضرورت بحث، از آفت‌ها و آسیب‌های عقل و عقلانیت نیز سخن به میان خواهد آمد.
در ادامه استقلال و محوریت عقل نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد و در انتهای مقاله، نظر امام مورد تأمل و تعمق قرار می‌گیرد. همچنین نوع نگرش ایشان به این نوع مسائل نشان داده میشود و نسبت عقل و خرد با نفس و جان آدمی مورد تبیین قرار می‌گیرد و از مطالبی که در ارتباط با اعمال غیر عقلانی و متضاد با عقل است، مانند شهوت، غفلت و مسائل مربوط به هواهای نفسانی و شیطانی، سخن به میان خواهد آمد.
البته باید خاطرنشان کرد جوهره این مقاله را سخنان امام تشکیل میدهد و اگر هم از دیگران سخنی به میان آید جنبه تبعی دارد و برای شاهد آوردن است؛ و نیز اگر در مواردی از لغت، کلام، فلسفه و علم مطالبی مطرح شده است، حالت مقدمه دارد و جهت اصلی آن را تغییر نمیدهد.