چکیده:
ناسخ و منسوخ از جمله مسائلی است كه صاحب نظران علوم قرآنی را از دیرباز به خود مشغول داشته و آثاری را در این حوزه به رشته تحریر درآوردهاند. دستمایه اكثر پژوهشگران روایتی از امام علی (ع) است كه در ضمن آن امیرالمومنین به شخصی كه در مسجد نشسته بود و مردم را موعظه میكرد، از علم به «ناسخ و منسوخ» سوال كرد و چون فرد ابراز بی اطلاعی نمود، امام فرمود: خود و شنوندگان را هلاك كردی. با تامل در این حدیث این سوال در ذهن خطور میكند كه ندانستن مفهوم چند آیه، بنا بر معنای كنونی نسخ، چگونه میتواند موجب هلاكت شود؟ پس روایت معنایی فراتر دارد.
هدف مقاله حاضر معناشناسی نسخ در پرتو این روایت امام علی (ع) است كه به روش توصیفی – تحلیلی با رویكرد حدیثی و تاریخی، پس از بررسی منابع اصیل، ضمن نشان دادن طرق حدیث، بیان میكند كه: مفهوم نسخ در آن روزگار معنای وسیعی داشته و عناوین مختلفی از علوم قرآنی را در بر گرفته، به طوری كه در گذر زمان از عمومیت آن كاسته و در معنایی خاص اصطلاح گشته و به تعبیری قبض مفهومی در آن رخ داده است. بر همین اساس، شخصیت مورد خطاب امام، به احتمال قوی، قصه گو بوده است و شكل گیری جریان قصاص و عدم احاطه آنها به علوم مورد نیاز جهت تفسیر قرآن، گُمانه عمومیت معنای ناسخ و منسوخ را تقویت میكند.
کلیدواژگان: امام علی (ع)، ناسخ، منسوخ، قصه گو، نسخ