مقالات

چکیده در این مقاله به معناشناسی «عقل» و «تفکر» و به ارتباط آن دو با «نفس» و «فطرت انسان» پرداخته شده است. اگرچه «عقل» در اصطلاح معروف و فلسفی‌­اش در دو معنای «جوهر بسیط» و «قوه نفس» استعمال شده است، ولی بررسی­‌های لغوی و قرآنی نشان می­دهد که معنای اصلی این ماده – یعنی «امساک» و «نگهداری» – است و برای آن باید به قرآن توجه شود. ارشاد قرآن به تعقل، تنها ارشاد به علم و دانستن نیست بلکه به معنای پای­بندی بر حقایق و معلومات فطری و بهره گیری از آنهاست. معنای اصلی ماده «تفکر»، «تردد و حرکت درونی…

چکیده: آیت الله میرزا محمد مهدی اصفهانی (1303-1365 قمری) بنیانگذار مکتب معارف خراسان است که به مکتب تفکیک شهرت یافته است. او از مشاهیر و شاگردان میرزای نایینی بوده است. وی صاحب اندیشه­‌هایی ویژه در فهم روایات معصومین (ع) است و از برجسته­ ترین منتقدان فلسفه و عرفان اسلامی است. از جمله کوشش‌­های علمی و فکری اواین است که معنای علم و عقل و جایگاه رفیع آنها در معارف شیعی را باز شناسد. وی علم و عقل را دو نور ظاهر بالذات و مظهر غیر دانسته که می­توانند حیث واقعیت اشیا را بنمایانند. این نوشتار گزارشی است از دیدگاه‌­های میرزا…

چکیده: علم بلا معلوم در حدیث رضوی بیان و با توضیحات میرزا مهدی اصفهانی و شیخ مجتبی قزوینی بررسی و تبیین شده است. خداوند وصف ناپذیر است. اما توصیفی كه از جانب بندگان نسبت به خدای متعال انجام می شود، دو گونه است: 1. وصف خداوند آنگونه كه خود توصیف كرده (معرفت فطری). 2. وصف خدا آنگونه كه بشر ادراك می كند. بندگان مخلص خدا وصفی از جانب خود نسبت به خدای متعال نمی كنند. كسی كه به دنبال توصیف خداست، جاهل به خداست و درباره خدا به الحاد افتاده است. امام در حدیث رضوی بندگان را از توصیف خدا…

چکیده شیخ مفید دانشمند بلند آواز جهان تشیع نه تنها در مباحث کلامی و اعتقادی – که بالطبع رویکردی عقلی دارد – از عقل و استدلال­‌های عقلی بهره برده بلکه در مباحث نقلی بویژه در نقد و فهم متون حدیثی نیز از عقل، فراوان سود جسته و بهره ­گیری از آن تأکید کرده است. در عرصه نقد، وی عقل را یکی از معیارهای نقد حدیث و بر این باور است که در پرتو عقل می‌توان به صحت و شقم شماری از احادیث پی برد. از نظر وی مطابقت مفاد حدیث با عقل، نشان دهندۀ صحت حدیث و مخالفت مفاد آن…

چکیده: این مقاله اصل عدل را از نظر شیعه مورد بررسی قرار داده و برای آن جایگاه محوری و ویژه‌ای در نظر میگیرد و از این منظر به ارتباط آن با اصول دیگر می‌پردازد. در این میان برهانی بدیع بر عصمت از نگاه شیعه استخراج و اقامه شده است. سپس از سخنان پیامبر اکرم(ص) مؤیدی بر این دیدگاه عرضه میشود، و نتیجه چنین دیدگاهی را برای پاسخگوئی به پرسش اساسی «انتظار بشر از دین» بکار گرفته میشود. در پایان نتیجه میگیریم که از نظر مکتب شیعه، موجه ترین انتظاری که یک شیعه میتواند از دین داشته باشد همان وعده‌ای است…

چکیده: صراط مستقيم بزرگترين نعمت الهى و راه محفوظى است كه يكى بيش نيست. اين راه از يك سو به خداوند متعال مرتبط است و از سوى ديگر در فطرت يكايك انسان‌ها قرار دارد. اين همان راهى است كه بنا به فرموده قرآن، شيطان به تلافى گمراهى اش بر سر آن كمين كـرده تا فرزندان آدم را از مسيـرى كه براى گام نهادن در آن خلق شده انـد، منحرف سازد. لذا درخواست هدايت به صـراط مستقيم بـرترين دعايى است كه خـداوند متعـال خود در ابتـداى قـرآن به ما تعليم داده و به بنده خـويـش دسـتـور داده كـه در روز چندين…

چکیده: در مطالعات بین ادیانی شفاعت عقوبت و نجات یکی از موضوعات مشترک در کتاب های ادیان بزرگ الهی است. بدین معنی که مرتکبین گناه با عمل شفیع، از مجازات الهی بخشیده شوند. این موضوع در کتاب مقدس یهودیان به عنوان مثال در کتاب اشعیا (باب 53 فقره) 12، عهد جدید، رومیان (باب 5، فقره 15) و در قرآن مجید، سوره انبیا (آیه 28) اشاره شده است. شفاعت عقوبت در عهد عتیق به صفت رحمت خدا (اعداد، باب 14) و در قرآن مجید به صفات رحمانیت (زمر /53 و انبیا /107)، رحیم بودن (طه /109 و مریم /87) و غفاریت…

چکیده: موضوع شخصیت از مهم ترین مباحث حوزه انسان شناسی است که در علوم مختلف انسانی و تربیتی از قبیل مدیریت، علوم سیاسى، تعلیم و تربیت و … جایگاهی ویژه دارد. پیشینه این موضوع را باید در دانش روان شناسی جستجو نمود که گرایشی خاص با عنوان روان شناسی شخصیت به آن اختصاص یافته است. در این مقاله سعی شده با استفاده از منابع لغوی و آرای اندیشمندان اسلامی، مفهوم روح و نفس از دیدگاه قرآن و نیز جایگاه آنها در روان شناسی شخصیت بررسی شود. بررسی موضوعاتی چون چیستی روح و نفس، تفاوت روح و نفس، محدوده مفهوم روح…

چکیده: یکی از کلمات بنیادین قرآن است که در ساخت دستگاه فکری و جهان « احسان » واژه بینی قرآنی نقش مهمی را ایفا می کند. این واژه در ادبیات قرآنی به دلیل ارتباط معنایی با سایر مفاهیم بنیادین قرآن مثل تقوا و ایمان، شامل حوزه معنایی گسترده ای است. گستردگی شبکه معنایی این واژه در فرهنگ قرآنی به دلیل چرخش اساسی معیار حسن از سلایق شخصی به معیار توحیدی است. در این نوشتار ضمن بررسی معنای لغوی احسان و مقایسه مصادیق قرآنی این واژه با برخی از مصادیق آن در ادبیات عرب پیش از ظهور اسلام و همچنین بررسی…

چکیده رجعت از آموزه‌های اختصاصی شیعه است و در اصطلاح به معنای بازگشت جمعی از مردگان مؤمن و کافر به زندگی دنیا هنگام قیام حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است تا کافران مجازات دنیوی خود را ببینند و مؤمنان نیز ضمن مشارکت در قیام حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از مجازات کافران خوشنود گردند. در این نوشتار ادله قرآنی و روایی رجعت بررسی شده و به شبهات مطرح شده پاسخ داده شده است و در انجام چنین بیان شده است که حتی اگر کسی نخواهد جزئیات رجعت را آن چنان که در پاره‌ای روایات آمده است…

چکیده از منظر تجربه دینی، ذاتِ خدا به وصف اخلاقی رحمت متّصف می‌شود و نظریه معلولی معنا ـ که در حوزه معناشناسی فلسفی مطرح است ـ این امکان را به وجود می‌آورد که وصف اخلاقی رحمت، به همان معنای انسان‌‌ انگارانه آن، یعنی دلسوزی و مهربانی، درباره ذاتِ خدا به کار رود. با توجّه به مفاد نظریه معلولی معنا، می‌توان ادعا کرد که مهربان و دلسوز بودن خداوند منافی با تنزّه و بساطتِ ذات او نیست. معناشناسی کفر در قرآن ‌کریم نشان می‌دهد که کفّار همان ظالمان پایمال ‌کننده اخلاق هستند که تا حدّ ممکن و تا زمانی که مایل­اند…

چکیده: از جمله مباحث اعتقادی ادیان الهی وجود عذاب و پاداش اخروی است. در اسلام این مسئله شفاف‌تر و دقیق‌تر از سایر ادیان مطرح شده و مورد توجه قرار گرفته است. عالمان مسلمان در چگونگی و چیستی پاداش و عذاب اخروی علاوه بر دلایل عقلی و استدلال های فلسفی و کلامی، سخت متکی به متون اسلامی و مفاد آیات و روایات هستند؛ با وجود این، آنها در این مسئله هم رای نیستند. گرچه در خصوص دائمی بودن نعیم قیامت به تبع متون دینی اسلام، با هم اختلافی ندارند ولی در خصوص کیفر اخروی گروهی معتقدند که عذاب قیامت در نهایت…