مقالات

چکیده میرزا مهدی اصفهانی، مؤسس مکتب معارف خراسان، موسوم به «تفکیک»، علاوه بر دارا بودن اجتهاد مطلق و تبحر در علوم عقلی، یکی از قرآن‌ پژوهان معاصر نیز به حساب می‌آید. دلیل این مدعا وجود آثاری از ایشان در حوزۀ قرآن همچون معارف القرآن، رسالۀ شاهزاده افسر، رسالة فی وجه اعجاز کلام الله المجید و … است. وی دیدگاه‌های معارفی خود را بر آیات و روایات بنا نهاد و همین گرایش به نقل، سبب شده وی را که نخستین مروج مکتب اصولی میرزای نائینی در ایران است، در جرگۀ اخباریان به شمار آورند. اخباریان، اصول فقه را متخذ از عامه…

چکیده بررسی زبان نهج البلاغه به عنوان شاهراه فهم این کتاب اهمیت به سزایی دارد. مدعای اصلی این پژوهش آن است که زبان نهج­ البلاغه در بیشینه عبارات، به استثنای برخی موارد و موضوعات خاص، زبانی عرفی است که با سازوکار تفهیم و تفاهم اجتماعی و عموم مردم از هر قشر و طبقه­ ای هماهنگ و سازوار است. این ادعا از رهگذر مطالعه متن نهج ­البلاغه و تحلیل گزاره­ های آن دست ­یافتنی و قابل اثبات است. در عبارات امیر مومنان(ع) شاخصه ­های پرشماری گواه بر عرفی بودن زبان نهج­ البلاغه وجود دارد. کاربست نماد، بهره­ گیری از کنایات عرفی،…

چکیده بزرگان رجالی، در وثاقت محمدبن‌سنان اختلاف ­نظر شدیدی دارند. پس از تحلیل و بررسی عوامل تضعیف و توثیق، این نتیجه حاصل است که با توجه به نظریه اکثریت قدما همچون نجاشی و ابن ­غضائری و بلکه اجماع اصحاب بنا بر ادعای شیخ مفید بر تضعیف وی، به طور قطع، تمامی موانع وثاقت وی مفقود نیست؛ زیرا ممکن است موانع، منحصر در عواملی چون وجاده‌­ای و یا غلو نباشد. بنابراین، عوامل تضعیف او که به دست ما رسیده، تمام نیست و بر حسب ظاهر، روایاتی بر توثیق او وجود دارد؛ با این حال، پذیرفتن مضمون این روایات و گذشتن از…

چکیده پیوستگی میان پدیده‏‌های تاریخی و نظریه‌‏های حدیثی‏ – ‏کلامی از مطالعات میان‌رشته‌ای است که لزوم غُسل یا تجهیز هر امام توسط امام بعدی در این شمار است. این مسأله سه دانشِ حدیث، کلام و تاریخ را به هم پیوند ‌داد و رویکردهای متفاوتی را در مواجهه با آن پدید آورد. برخی وکیلان امام کاظم (ع) – که به واقفیّه شهرت یافتند – با ادعای مهدویت ایشان به مقابله با امام رضا (ع) پرداختند و ضمن استناد به این روایت که امام را جُز امام غسل نمی‌دهد، شبه‌ه‏ای ترتیب دادند که طبق آن، امام کاظم (ع) زنده و امام رضا(ع)…

چکیده علامه حلی، به پیروی از استادش سید احمد بن طاووس، احادیث را در چهار گروه «صحیح»، «حسن»، «موثق/قوی» و «ضعیف» جای داد. این تقسیم پیش از آن از سوی قدما کاربرد نداشته است. شیخ بهایی، «نابودی منابع و از دست رفتن ‏قراین» را علت تغییر در شیوه اعتبارسنجی احادیث دانسته است. در این مقاله ضمن پذیرش نابودی بخشی از منابع حدیثی، دیدگاه شیخ بهایی با تکیه بر مستنداتی که ثابت می‌کند بخش قابل توجهی از منابع تا اواخر قرن هشتم در دسترس بوده، نقد شده است. البته بر فرض پذیرش این نظریه، بخشی از سؤالات مطرح نیز بی‌پاسخ مانده…

چکیده ابومخنف از محققان و مورخان چیره دست و بهترین و بزرگ ترین وقایع نگار حوادث صدر اسلام، به ویژه عاشورای حسینی است و با جست وجوی وسیع و دیدار و مصاحبه با شاهدان حادثۀ کربلا یا کسانی که به گونه ای از آن اطلاع داشتند، اطلاعات دست اول و گزارش های معتمد و مستندی را گردآوری کرد؛ از این رو معرفی و تبیین شخصیت این محقق و مورخ و اخبار دقیقی که از حادثۀ عاشورا در مقتل ایشان به دست ما رسیده است، لازم به نظر می رسد. هدفی که در این مهم دنبال می شود، آن است که…

چکیده جَعْل حدیث یکی از آسیب‌های است که جامعۀ اسلامی از دوران پیامبر(ص) بدان دچار شد و از جمله اهداف آن، ترور شخصیت پیشوایان دینی و سیاسی بوده است. امام حسن(ع) از کسانی است که تیر مسموم جعل حدیث، سیرۀ انسان‌ساز و الگوآفرین ایشان را وارونه جلوه داده است. در منابع فریقین با طرق مختلف از امام صادق(ع) نقل شده که ایشان پیوسته زن ستانده و طلاق می‌داده است. در برخی منابع نیز ـ بدون یادکرد سند ـ تعداد همسران ایشان تا سیصد تن شمارش شده است. شواهد حکایت از آن دارند که خاستگاه جعل این احادیث منصور عباسی است،…

چکیده محمد بن بحر الرهنی الشیبانی یکی از راویان صاحب تألیف است. روایات او در آثار و کتب شیخ صدوق انعکاس یافته است. احادیث رهنی در سه کتاب علل الشرایع، من لا یحضره الفقیه و کمال‌الدین و تمام‌ النعمه یافت می‌شود که در چند روایت، شیخ صدوق بدون واسطه از محمد بن بحر نقل می‌کند، اما این راوی از سوی برخی رجالیان شیعه متهم به غلو شده، درحالی‌ که این اتهام توسط برخی دیگر همچون نجاشی، از او رفع گردیده است. با توجه به تعارض آرای رجالیان دربارۀ وی، در این مجال، ضمن بیان دیدگاه‌های مختلف رجالیان، از طریق بررسی…

چکیده روی‌آورد سیاسی امام سجاد (ع) در مقاطع مختلف زندگی، از جمله در شورش مدنیان علیه دستگاه حاکمیت اموی از مسائل مهم سیره آن حضرت است. او که در سنین جوانی، شهادت سخت نزدیکان و اسارت خاندانش را دیده بود، در ادامه زندگی خویش الگوی رفتاری ویژه‌ای را دنبال کرد، به‌ویژه آنچه در مواجهه با سیاست خودکامانه یزید از خود بروز داد. امام به رغم انتظار اولیه، نه‌تنها با دستگاه حکومت اموی مقابله نکرد، بلکه در اعتراض‌های مردمی علیه حاکمیت نیز ورودی نیافت و به تعبیر امروزیان سیاست عدم مداخله در پیش گرفت و به عنوان دانشمندی پارسا و پیشوایی…

چکیده گاهی در احادیث ائمه(ع) سخن از شخصیتی با ویژگی‌‌هایی خاص است، ولی به صراحت نامی‌‌ از او برده نشده و این امر باعث شده در طی اعصار، مصادیق گوناگونی برای آن شخصیت (چه بسا منظور ائمه(ع) این مصداق‌‌ها نباشد) بیان شوند؛ از جمله آن می‌توان به «قائم» اشاره کرد. در طی دوران، مصادیق متفاوتی حتی از سوی ائمه(ع) برای قائم بیان شده است. در این مقاله، سعی شده با جامع‌نگری به روایات مربوط، معنا و مفهوم کامل و مصداق اصلی قائم ارائه شود. مصادیق مختلف و علل صحت یا صحت نداشتن انتساب آنان به عنوان مصداق اصلی قائم یا…

چکیده در خصوص شخصیت و نقش امام حسین (ع)، به‌ ویژه آنچه مربوط به واقعه عاشورا است، نوشته‌ها و آثار بسیاری پدید آمده، اما در خصوص زندگی پیش از عاشورایی ایشان، از جمله حضور و نقش‌آفرینی‌اش در عهد امامت و خلافت برادرش امام حسن (ع)، به‌ویژه کارکردی که در جریان شکل‌گیری پیمان صلح با معاویه و واکنشی که پس از آن داشت، پژوهش و مداقه چندانی صورت نگرفته است. این مقاله می‌کوشد بر اساس داده‌های منابع اولیه و بهره‌گیری از روش هرمنوتیک تاریخی و بسترشناسی، رویکرد و کنش آن حضرت را به عنوان یکی از بزرگان اهل بیت (ص) بررسی…

چکیده جعل و وضع حدیث از آسیب‌هایی است که در سده اول، به‌ویژه دوران امامت امام چهارم واقع شد. پژوهش پیش رو با روش توصیفی‌ تحلیلی و با استفاده از ابزار کتاب‌خانه‌ای نشان می‌دهد که دشمنی آشکار معاویه و خلفای اُموی با اهل بیت (ع)، تشویق عالمان درباری به جعل حدیث، مشروعیت‌ بخشی به عقاید فِرق کلامی، جعل حدیث برای گرفتن صله از خلفا و حدیث‌سازی غالیان و قُصاص از جمله علل شیوع جعل حدیث بود. امامان معصوم (ع) و پیروان آنها نیز ضمن مبارزه با این پدیده درصدد پاک‌سازی دین از کژی‌ها بودند. امام سجاد (ع) نیز به طرق…