چکیده:
شناخت فضای صدور روایات معصومان (ع) آنچنان اهمیت دارد، که گاه بدون در نظر گرفتن آن، به فهمی نادرست و چهبسا گمراهکننده خواهیم رسید. به عبارت دیگر در بسیاری از موارد باید بدانیم که معصوم، در هنگام بیان سخن یا انجام عمل خود در چه شرایطی است؟ یا مخاطب در چه وضعیتی قرار دارد؟ و از این دست مجهولات که باید به آنها پاسخ روشنی داده شود. احادیث امام رضا (ع) هم از این قاعده مستثنا نیستند و برای شناخت بهتر و صحیح آنها باید به قرائن مقامی (فضای صدور) عصر حضرت دقت بیشتری مبذول داشت. به کمک روایات حضرت رضا (ع) و دیگر معصومان، کتب تاریخی و ملل و نحل میتوان به فضای صدور احادیث امام (ع) دست پیدا کرد. اهل حدیث، معتزله، واقفیه، غلات، خوارج، مرجئه، خلفای بنیالعباس (مأمون) و سادات حسنی و حسینی از فرق و جریانهایی هستند که در جایجای روایات حضرت حضور دارند. بنابراین با دقت در عقاید و فعالیتهای آنها میتوان شناخت نسبتاً کاملی از احادیث امام به دست آورد، بهطوریکه با حضور آنها بود که امام (ع) به رد عقایدی چون؛ تشبیه و تجسیم، اختیار محض، جبر مطلق، قائم بودن امام هفتم (ع) پرداختند؛ و با جریانها و اقداماتی مثل: غصب خلافت، ادعای دروغین امامت و اسرائیلیات مقابله کردند. و همچنین به اثبات و تبیین مباحثی مانند: بداء، عصمت انبیاء، نبوت پیامبر اکرم، جایگاه الهی و فضیلت اهلبیت (ع)، اهمیت ایمان و عمل و احکام فقه شیعه مبادرت ورزیدند.