مبانی تفسیری امام صادق (ع)

چکیده:

در مقطعی از حیات امام صادق (ع)، فضایی پدید آمد که در آن، امام (ع) توانست به تبیین معارف الهی، مشغول شود. ابعاد کار فرهنگی امام صادق (ع)، بسیار گسترده و وسیع است. یکی از ابعاد این حرکت، پدید آوردن مدرسه تفسیری است. شناخت این حرکت، ثمرات معرفتی بسیاری را در بردارد. دسته‌ای از این معارف قرآنی، مربوط به مبانی تفسیری ایشان می‌باشد. معارفی که تاکنون به‌طور منسجم به آن پرداخته نشده است. این رساله، در پی آن است بعد از تبیین مختصری از مدرسه قرآنی امام صادق (ع)، به مبانی نظری و کاربردی تفسیر امام (ع) بپردازد. مبنای نظری به مجموعه پیش‌فرض‌هایی گفته می‌شود که صرفاً در مقام نظر و تصور ذهنی می‌باشد، اما مبانی کاربردی در مقام یا هنگامه تفسیر و عمل تفسیری خودنمایی دارند. استنباط مبانی تفسیری امام صادق (ع) از روایات ایشان ما را در پی‌ریزی و ارائه تفسیری شیعی یاری می‌دهد. عمده مسئله‌ای که در این تحقیق مورد توجه است مصداق کاوی و مفهوم پژوهی مبانی تفسیر از روایات امام صادق (ع) است. در فرمایشات امام صادق (ع) به مبانی نظریِ الهی و وحیانی بودن قرآن، جامعیت و جاودانگی قرآن، عدم اختلاف قرائت قرآن، الهی بودن چینش و ترتیب آیات، عدم تحریف قرآن، نیازمندی قرآن به تفسیر، امکان و جواز آن و چگونگی زبان قرآن دست‌یافته‌ایم. از سیره عملی امام، مبانی کاربردی قرآن محوری، سنت مداری، مؤلف محوری، عقل مداری، معیارهای داوری و رعایت اخلاق تفسیر را تبیین نمودهایم. روش ما در این تحقیق اکتشافی ـ توصیفی، همراه با نظام دهی مبانی است.

کلیدواژه‌ها: امام صادق (ع)، مبانی تفسیر، مبانی نظری، مبانی کاربردی، مدرسه تفسیری.

فصول پایان‌نامه:

این رساله در چهار فصل نگارش شده است:
فصل اول: «کلیات»
* مبانی تفسیر قرآن کریم
* اشاره‌ای به شخصیت امام صادق (ع)
فصل دوم: «مدرسه تفسیری امام صادق (ع)»:
* امام صادق (ع) و قرآن کریم
* روش‌های تفسیر امام صادق (ع)
* جریانات فرهنگی ـ قرآنی زمان امام صادق (ع)
فصل سوم: «مبانی نظری تفسیر از دیدگاه امام صادق (ع)»
* مبانی نظری
* الهی بودن قرآن
* الهی بودن چینش و ترتیب آیات قرآن
* قرآن، وحی الهی
* جامعیت قرآن
* جاودانگی قرآن
* عدم اختلاف قرائت در قرآن
* عدم تحریف قرآن
* نیاز قرآن به تفسیر
* امکان و جواز تفسیر
* زبان قرآن چند سطحی و دارای اسلوب‌های بیانی ویژه
فصل چهارم: «مبانی کاربردی تفسیر از منظر روایات»
* مبانی کاربردی
* قرآن محوری
* مؤلف محوری
* سنت مداری
* عقل مداری
* سنجش و داوری نتایج تفسیری
* رعایت اخلاق تفسیر.