مبانی و روش‌های تفسیری امام محمدباقر (ع)

چکیده:

یکی از مباحث مهم علوم قرآنی موضوع «مبانی و روش‌های تفسیری» است. مراد از مبانی باورها و اصول مسلم و پذیرفته شده مفسر است، که در فرآیند تفسیر بر اساس آن قرآن را تفسیر می‌کند و مراد از روش‌های تفسیری ساز و کارهایی است، که مفسران در تفسیر آیات از آن برای فهم و استنباط مدلول کلام کمک می‌گیرند. بررسی مبانی و روش‌های تفسیری مفسران نسبت به بسیاری از تفاسیر در قالب پایان‌نامه و کتاب انجام گرفته است؛ ولی در مورد مبانی و روش‌های تفسیری هر یک از امامان شیعه تا آنجا که بررسی نمودیم، کار مستقلی صورت نگرفته است. در این پایان‌نامه کلیه روایات امام باقر (ع) که در مسند الامام الباقر (ع) در شش جلد آمده، مطالعه و روایات تفسیری امام باقر (ع) استخراج شده است و از منظر مبانی و روش تفسیری امام (ع) مورد بررسی قرار گرفت؛ اما قبل از ورود به بررسی روایات تفسیری، در بخش اول به کلیات پرداختیم، که شامل تبیین مسئله، هدف آن و بیان پرسش‌ها است؛ بخش دوم که شامل 30 روایت می‌باشد، مبانی تفسیری امام (ع) را در 12 عنوان بیان کرده است. بخش سوم شامل 687 روایت می‌باشد که به 5 فصل تقسیم شده است و دربردارنده روش تفسیری امام باقر (ع) است؛ فصل اول شامل روایات تنزیلی (شأن و سبب نزول، مکان و زمان نزول) بالغ بر 36 روایت است؛ فصل دوم احادیث بطنی می‌باشد که بالغ‌بر 50 روایت است؛ فصل سوم نیز شامل 296 روایت که احادیث تطبیقی را در برگرفته است؛ فصل چهارم احادیث مربوط به مفاد آیات (بیان علت احکام در آیات، شرح و تبیین آیات، شرح لغات، در جواب سؤالاتی که از امام می‌شد، شرح عبارات در آیات، بیان مفهوم موافق آیات و ترجمه درون زبانی) شامل 206 روایت و فصل پنجم احادیث مربوط به دلالت‌ها (اشاری، اقتضاء، التزام، تنبیه) شامل 30 روایت است. با توجه به بررسی کلیه روایات امام باقر (ع) در این پایان‌نامه مشخص شد، در بین روایات تفسیری آن امام، حوزه‌ی تطبیق بیش‌ترین روایات را در برمی‌گیرد که مربوط به حمل آیات بر اهل‌بیت (ع) است. در خصوص روش تفسیری امام (ع) نیز می‌توان گفت: روش امام (ع) تفسیر قرآن به قرآن نیست و در کنار آن روش عقلی و روش تفسیر قرآن با روایات، اعم از سخنان ایشان، پیامبر (ص) و در مواردی نیز روایات علی (ع) بیان شده است، همچنین کلیه روایات با منابع اصلی مطابقت داده شده و بدین‌وسیله خطاهای چاپی روایات تصحیح گردیده است. همچنین روایات به فارسی ترجمه شده است.

کلیدواژه‌ها: امام محمدباقر (ع)، مبانی تفسیر، روش‌شناسی تفسیر، روایت.

مقالات مرتبط:

مبانی تفسیری امام محمدباقر (ع)، رضا شکرائی، ، مهری رضایی، بینات، 1390، شماره 72، (20 صفحه، از 187 تا 206).

فصول پایان‌نامه:

این تحقیق در پنج فصل نگارش شده است:
فصل اول: «کلیات»
* تبیین مسئله پژوهشی و اهمیت آن
* پیشینه تحقیق
* پرسش‌ها
* اهداف
فصل دوم: «تعریف مبانی»
* مبانی تفسیری امام باقر (ع)
* آنچه را مخالف قرآن است رد کنید و بر موافق قرآن حکم کنید
* نحوه برخورد با احادیث متعارض
* مفهوم بدعت و اصحاب قیاس در دین از نظر امام باقر (ع)
* حجیت سنت پیامبر (ص)
* حجیت اوصیای پیامبر (ص)
* مؤید سخن ائمه فقط کتاب خداست
* ضرب القرآن کفر است
* تمام دانش‌ها در نزد اهل‌بیت است
* قرائت واحد داشتن قرآن
* ثبوت معانی قرآن
* معنای ظهر و بطن در نظر امام محمدباقر (ع)
* نهی از تفسیر و فتوا بدون رأی
فصل سوم: «روش‌های تفسیری امام باقر (ع)»
* احادیث تنزیلی
* احادیث بطنی
* تطبیق
فصل چهارم: «بیان مفاد آیات»
* بیان مفاد آیات
فصل پنجم: «دلالت‌ها»
* دلالت اشاری
* دلالت اقتضا
* دلالت التزام
* دلالت تنبیه
* نتیجه‌گیری.