مقالات

چکیده خلود و جاودانگی از دیرباز مد نظر علمای اسلامی بوده است. درباره پذیرش خلود در بهشت بین عالمان اختلافی وجود ندارد اما دربارۀ دوزخیان دسته ای طرفدار خلود در آتش جهنم و عذاب دائمی هستند و به آیات و روایات استناد کرده اند و دستۀ دیگر که اغلب عرفا و فلاسفه اند بر این باورند که خلود در آتش هست اما عذاب به جهت غلبۀ رحمت الهی از بین می رود یا دوزخیان به عذاب خو می گیرند. این مقاله به معنای خلود، آیات و روایات دربارۀ آن، عذاب ابدی کفار، پاداش ابدی مؤمنان و دلایل موافقان و مخالفان…

چکیده نوشته حاضر پیرامون دو محور «حکمت» و «جمال» و نسبت آن دو با یکدیگر در قرآن فراهم آمده است. حضور مکرّر در قرآن دو واژه مذکور، جایگاه آنها را تصدیق می‌کند و همین تکرار و تأکید از وجوه مختلف و طیّ آیات عدیده، بررسی هر یک از این دو واژه را ضروری می‌کند. امّا علی‌رغم اهتمام قرآن‌پژوهان، آنچه مغفول مانده، نسبت بین این دو واژه است که در این مقام با تأمّل و تدبّر عمیق‌تر در قرآن به این معجزه عمیق قرآنی دست یابیم. در منظومه فکری قرآن، حکمت و جمال نه تنها دو سیّاره دور افتاده از هم…

چکیده طایفه‌ای از رواتی که در منابع رجالی به غلو، ارتفاع و مذاهب فاسد متهم گردیده‌‏اند، مورد اعتماد مشایخ بزرگ حدیثی قرار گرفته و تعداد قابل توجهی از احادیث آنان در منابع مهم حدیثی انعکاس یافته است. این دوگانگی، توجه رجالیان متأخر را برانگیخته و آنان را به ارائه نظریاتی برای توجیه این وضعیت واداشته است. مجلسی اول در موضعی این دوگانگی را بر پایۀ موضع خاص برخی رجالیان متقدم در قبال مقامات و شؤون امامان توجیه کرده است. وی در موضعی دیگر، تضعیف متهمان به غلو را از سوی رجالیان متقدم تاکتیکی برای خلع سلاح غالیان از الزام شیعه…

چکیده عبدالله بن ‌عباس، صحابی مشهور و از سرآمدان حوزه‌های مختلف علوم اسلامی به‌ ویژه تفسیر است. نگاهی اجمالی به منابع روایی مختلف اعم از تفسیر، تاریخ، لغت و… نشان‌ دهندۀ کثرت روایات وی است. این مقاله با به‌کارگیری روش کتابخانه‌ای، جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل داده‌ها، ضمن بیان دیدگاه‌های رجالیان دربارۀ ابن‌عباس، در صدد تحلیل روایات متعارض رجالیان شیعه در این ‌باره‌ است. در کتاب‌های رجالی اهل سنت، به‌ تفصیل و در منابع رجالی شیعه، به‌ اجمال دربارۀ وی سخن گفته‌اند. اگرچه رجالیان اهل سنت، همگی بر مدح و توثیق ابن‌عباس تأکید کرده‌اند، در منابع شیعی به‌دلیل روایات متعارضی که…

چکیده مقتل الحسین(ع) موجود در کتاب شرح الأخبار قاضی‌نعمان از جمله مقاتل برجای‌مانده و قدیمی شیعی است که البته همچون دیگر کتب تاریخی و روایی از هجمۀ تحریفات عاشورایی مصون نمانده است، به‌طوری که ما را در برخی از مطالبِ مربوط به جریان عاشورا در تردید می‌افکند و حتی در برخی موارد شیعه را تحت‌تأثیر اعتقاداتی خاص قرار می‌دهد، به‌گونه‌ای که برخی ضد شیعه، شیعیان را پیرو عقاید خرافی دانسته‌اند. این مقتل در برخی موارد با وقایع مسلم و یا روایات تاریخی ناسازگار بوده و در مواردی شأن امام معصوم(ع) و یا خاندان معصومان(ع) خدشه‌دار شده و پایه و اساسی…

چکیده چالش‌هاى نو در مورد حق و تکلیف، از نگاه آیات قرآن مورد بررسى قرار گرفته است. مسأله حق و تکلیف از جمله مباحث فِرَق اسلامى است که ابعاد گسترده‌اى را به خود اختصاص داده است. در مسائل کلامى، موضوعاتى همچون حسن و قبح عقلى، جبر و اختیار، تفضّلى یا استحقاقى بودن ثواب، از دیرباز مورد مناقشه بوده است. حال آنکه اشاعره تنها از تکلیف سخن مى‌گفتند، شیعه و معتزله حقوقى را نیز براى بنده قائل بودند. از این میان، حسن و قبح عقلى خود کلید حلّ بسیارى از مباحث و عقاید شیعه امامى و معتزله است که پاداش الهى…

چکیده در بین عالمان مسلمان، گروهی معتقدند که عذاب اخروی از همگان برداشته خواهد شد و هیچ‌کس جاودان در عذاب نخواهد بود، هر چند که همواره در جهنم جای داده شده باشد. دلایلی که این گروه از عالمان بر این مدعا اقامه کرده‌اند، از جمله رحمت گسترده الهی، فطرت توحیدی انسان‌ها و امکان تخلف وعید، در این مقاله تقریر شده، به بوته نقد کشیده می‌شود تا میزان صحت آنها معلوم گردد. واژگان کلیدی: عذاب جهنم، جاودانگی عذاب جهنم، ادله انقطاع عذاب جهنم، وعید الهی.

چکیده: آیكون، یا آیكونوگرافی امروزه یكی از روش های تحقیقاتی معتبر در زمینه ی مطالعات تصویری قلمداد می شود. در قرن بیستم این مطالعات نظام مند به صورت یك دانش مستقل و آكادمیك ارائه می شود. این جریان كه در قرن شانزدهم توسط سزار ریپا آغاز شد، با شخصیت هایی همچون دیدرو، دیدرون، مال، واربورگ و پانوفسكی تداوم و تكمیل شد. آیكونوگرافی شاخه ای از علم آیكونولوژی است كه در آن مطالعات بر روی یك نمونه تصویری در بستر گسترده ای از تاریخ، فرهنگ، هنر و مناسبات اجتماعی صورت می پذیرد. در این مقاله بر اساس رویكرد پانوفسكی به بررسی…

چکیده واژه‌ی «جهل» که اساس اصطلاح «جاهلیت» را تشکیل می‌دهد در نزد بیشتر واژه‌شناسان در مقابل «علم» و از منظر برخی از آنان در مقابل «حلم» قرار می‌گیرد، لکن در عرف آیات قرآن نقیض اصلی کلمه‌ی «عقل» است، به گونه‌ای که با تحلیل آیات متحدالموضوع به این مهم رهنمون می‌شویم که علم ماده‌ی تعقل است و حلم نیز از مسببات و جَلَوات عقل به شمار می‌رود؛ از این‌رو در چشم‌انداز قرآن جاهلیت به تمامی امور مخالف علم و عقل اطلاق می‌شود و اگرچه کاربرد اولیه‌ی آن دوره‌ی زمانی پیش از بعثت را مطمح نظر قرار می‌دهد، اما فرهنگی است که…

چکیده شناخت تحلیلی مجموعه تاریخ‌نگاری روایی امامیه در گرو توجه به ضوابط، معیارها و قواعد تاریخ‌شناسی است. این مقاله می‌کوشد، کتاب عیون الاخبار عن الرضا «علیه السلام» اثر شیخ صدوق (د. 381ق) را که از مهم‌ترین آثار در زمینه تاریخ و زندگانی امام رضا(ع) است از این منظر واکاوی کند و با تحلیل گزاره‌های تاریخی این کتاب، راهی برای دست یافتن به بینش و روش تاریخ‌نگاری شیخ صدوق بجوید. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که شخصیت حدیثی و کلامی شیخ صدوق، تأثیر مهمی در روش تاریخ‌نگاری وی داشته است. کلیدواژه‌ها: شیخ ‌صدوق؛ عیون‌الاخبار عن الرضا «علیه السلام»؛ تاریخ‌نگاری روایی؛ تاریخ‌نگاری…

چکیده ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید بن عقده (د. 333ق)، یکی از محدثان زیدی جارودی سده‌های سوم و چهارم هجری و نویسنده بیش از سی عنوان کتاب است. او مانند ابن هلال ثقفی(د. 283ق)، نصر بن مزاحم (د. 212ق) و محمد بن عمر جعابی (د. 355ق)، نماینده جریانِ تاریخ‌نگاری علوی است که در برابر تاریخ‌نگاری عثمانی قرار دارد. این مقاله، سیره نبوی را با تأکید بر روایات تاریخی برجای مانده از ابن‌عقده و مطالعه تطبیقی آنان با سیره نبویِ گزارش شده به وسیله جریان عثمانی، با رویکرد روایی – تاریخی بررسی می‌کند و پس از تحلیلِ انتقادیِ مستنداتِ آن…

چکیده امامت مقامی الاهی است که به برخی از پیامبران و بندگان برگزیده، عطا می شود. تفسیرها و برداشت‌های متعدّدی از امامت ارائه شده و بر همین اساس، مبانی متفاوتی در فهم مقام امامت به وجود آمده است. امام به معنی کسی است که از او تبعیّت می شود. بر اساس آیه ۱۲۴ سوره بقره و با استناد به آیات و روایات، مقام امامت، عهدی الاهی است که به جعل خدا صورت میگیرد و از مقام نبوّت و رسالت افضل است. مقام امامت پس از ابتلائات الاهی، به حضرت ابراهیم(ع) عطا شده است. برخی از مفسّران اهل سنّت، امامتِ مطرح…