مقالات

چکیده این مقاله پس از بررسی کوتاه ریشه واژه بهشت و جایگاه آن در ادیان پیش از اسلام، این مفهوم را در فرهنگ اسلامی از جنبه های گوناگون پیگیری می کند و نخست بهشت را در قرآن کریم مورد بررسی قرار می دهد، آنگاه به بهشت در احادیث می پردازد. سپس مسائل فلسفی و کلامی و عرفانی مربوط به بهشت را طرح می کند.

چکیده بداء یکی از آموزه‌های تشیع است که توسط اهل بیت (علیهم السلام) از آیات قرآن استنباط و عرضه شده است. بدا، تغییری است که در مراحل فعل الهی صورت میگیرد؛ بدین صورت که قبل از ایجاد اشیاء، مراحلی از جمله: مشیّت، اراده، قدر و قضا، توسط خداوند انجام می‌شود. تغییر در هر کدام از این مراحل، بداء نامیده میشود. مهم‌ترین اشکال مخالفان بدا، تعارض این آموزه با علم الهی است. در این نوشتار اشکالات مربوط به علم بررسی شده، این اشکالات ناشی از قیاس خداوند با انسان و استناد به روایات ضعیف و یا تفسیر نادرست از احادیث دانسته…

چکیده: معرفی چگونگیِ آفرینش جسمانی انسان و نیز نحوه وجود او در دوران پس از مرگ در آموزه‌های دینی، هماره از موضوعاتِ موردِ توجه و بحث انگیزِ دینداران و علاقه‌مندانِ این مباحث بوده است. بر اساس تعالیم صریح متون وحیانی اسلام (قرآن و احادیث معصومان) خداوند، خلقت جسم بشر (حضرت آدم و نسل‌های پس از وی تا قیامت) را پیش از آفریدن اندام و اعضای آنان، با خلق وجودی بذر مانند به نام بدن ذرّه‌ای از خاک برای یکایک آنها آغاز کرده است که پس از طی مراحلی خاص به پیکره حضرت آدم و نطفه و جنین و بدن انسان‌های…

چکیده با اینکه متکلمان امامی، اشعری و معتزلی، خداوند را مرید دانسته‌اند و در باب مسأله اراده الهی بحث کرده‌اند، لکن از چند لحاظ میان آنها اختلاف است: 1ـ آیا اراده، صفتی است عین ذات یا زاید بر ذات؟ 2ـ آیا اراده، از صفات قدیم است یا حادث؟ 3ـ آیا اراده، از صفات ثبوتی است یا سلبی؟ 4ـ آیا اسناد اراده به خداوند حقیقی است یا مجازی؟ 5ـ آیا اراده، صفتی است موجود یا از احوال است؟ این نوشتار آراء هر سه مکتب کلامی را درباره مسئله اراده الهی بررسی کرده است.

چکیده حادثه عاشورا یکی از جان خراش ترین و در عین حال آموزنده ترین حوادث تاریخ اسلام به حساب می آید. حادثه ای که بر خلاف بسیاری از حوادث دیگر تاریخ انسانی که به دست نسیان سپرده شده اند، پس از قریب به 1400 سال، هنوز زنده، اثر گذار، آموزنده، به شدت تسرّی یابنده و بسیار جذاب بوده و در عین حال واجد قابلیت های تحقیقی بیش تر و ژرف تر است، تا با هر پژوهش جدید، بعدی دیگر از ابعاد این حادثه بی نظیر تاریخ اسلام و تشیّع تبیین گردد. بی تردید بخش عظیمی از این تأثیر گذاری، آموزندگی…

چکیده تمییز مشترکات و توحید مختلفات، از مباحث دامنه دار و کلیدی علم رجال است؛ تا آن جا که اگر گفته شود قوت علمی یک عالم رجالی، در عرصه تمییز مشترکات و توحید مختلفات شناخته می شود، سخن گزافی نخواهد بود. مراد از «مشترکات» در علم رجال همان «مشترک لفظی» در علم اصول فقه و مراد از «مختلفات» همان «ترادف» است؛ گاه افرادی که در خارج متعددند و به اصطلاح حقایق مختلفه اند، اسم مشترکی دارند؛ مانند «زید» که برای چند نفر متعدد وضع شده است. در علم اصول چنین موردی را «مشترک لفظی» می نامند. اگر چنین حالتی برای…

چکیده: مساله اراده الهی و نسبتش با افعال انسان از دیرباز در تاریخ تفکر اسلامی مورد بحث و نزاع بوده است و شاید از موضوعاتی بوده که در شکل گیری نحله های کلامی اولیه نقش مهمی ایفا کرده است. این موضوع در کلام و فلسفه و حتی علم اصول فقه به مناسبتی مطرح شده است. یکی از اندیشمندانی که به این مساله پرداخته، امام خمینی (ره) است. وی که به عنوان فقیه، فیلسوف و عارف به مسائل کلامی نگاه جامع نگر دارد به این مساله نیز با نگاهی عمیق و جامع وارد شده است به نحوی که نه دچار افراط…

چکیده: معناشناسی واژه های اخلاقی قرآن یكی از پژوهش های جدید در عرصه تحقیقات قرآنی است كه با مطالعه ای روشمند و موشكافانه درصدد كشف لایه های جدید از معانی الفاظ قران است. در نوشتار حاضر تلاش شده تا واژه اخلاقی ایثار با نگاه جزیی نگر و با رویكردی معنا شناسانه، به عناصر و اجزاء ذاتی مولفه های معنایی خود تجزیه شود و فرای ریشه شناسی این واژه، روابط بینامتنی آن شامل روابط هم نشینی، جانشینی و سیاق در سطح آیات و سورهای قران مورد مداقه واقع شود. حاصل آنكه معنای ایثار در قـرآن مفهومی تـك لایه نیست بلكه دارای…

چکیده ساختار سیاسی و اجتماعی متشتت جزیره العرب در روزگاران پیش از اسلام، تابعی از حاکمیت نظام قبیله ای بود. با ظهور اسلام و حرکت اصلاح گرایانه پیامبر اکرم(ص)، این ساختار، به سوی همگرایی سیاسی سیر نمود. اما چند دهه بعد از وفات آن حضرت، نظام متمرکز، به یک جریان گریز از مرکز تبدیل شد و بار دیگر، قبایل منطقه جزیره العرب در یک صف بندی جدید سیاسی – و احیانا مذهبی – به ایفای نقش پرداختند. در این میان، قبیله عبدالقیس با حضور در روند جریان های سیاسی – اجتماعی صدر اسلام و ارتباط عمیق و ریشه دار آنها…

چکیده بازکاوی ویژگی‌ها و مؤلفه‌های موضوع علم اخلاق، یعنی کنش‌های اختیاری و صفات اکتسابی، نه تنها برای فهم بهتر این دانش ضروری است، بلکه در فهم روش‌ استنباط حکم اخلاقی نیز نقش‌آفرین است. به همین دلیل ما در این مقاله می‌خواهیم این سؤال را پاسخ دهیم که ویژگی‌های موضوع علم اخلاق کدام‌اند و چه نقشی در روش‌ استنباط حکم اخلاقی دارند؟ با استفاده از روش تحلیلی و عقلی، هفت ویژگی‌ را برای موضوع علم اخلاق به دست آوردیم که عبارتند از: جزء فعالیت‌های انسانی انسان بودن، آگاهانه بودن، ارادی و اختیاری بودن، انتزاعی بودن، هدف‌دار بودن، پیچیدگی و چند لایه…

چکیده: توجه به منابع تاریخی در مطالعات سیره شناسی از اهمیت بسزایی برخوردار است. منابعی كه جایگاه كمتری در حوزه تولید میراث مكتوب میان شیعیان را به خود اختصاص داده است. در مقابل اهل سنت، نسبت به نگارش متون تاریخی توجه جدی تری از خود نشان داده اند. از این رو به نظر می رسد برای فهم و تبیین تاریخ تشیع و اهل بیت توجه به این منابع سنی امری ضروری است. حال این پرسش شایسته پاسخ است كه برای فهم تاریخی اهل بیت رجوع به دادهای تاریخی اهل سنت چه جایگاهی دارد؟ این نوشتار در واقع تلاش می کند…

چکیده نقش دانشمندان شیعی، در توسعه دانش های مختلف، از جمله تاریخ نگاری، غیرقابل انكار است. وجود میراث گرانبهای علمای شیعه، در این زمینه، موید این مدعاست. هرچند، بسیاری از آنها در گذر زمان از میان رفته و تنها مختصری از آنها در منابع تاریخی اهل سنت، بازتاب یافته است؛ اما بی تردید، تلاش برای بازسازی آثار مفقوده شیعه، و تصحیح عالمانه متون برجای مانده، موجب برجسته شدن نقش شیعیان در تمدن اسلامی خواهد شد. كتاب الجمل، یكی از متون تاریخی شیعی است كه به لحاظ روش مندی و استحكام متن، و نیز جایگاه نویسنده آن، از ارزش بسیاری برخوردار…